BÍCH KHÊ: NGƯỜI CÓ NHỮNG CÂU THƠ HAY NHẤT VIỆT NAM
Bích Khê tên thật Lê Quang Lương, còn có bút danh Lê Mộng Thu. Sinh ngày 24- 03 - 1916, nguyên quán ở xã Phước Lộc, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Gia đình Bích Khê nhập cư sinh sống ở thị trấn Thu Xà (nay là xã Nghĩa Hòa, huyện Tư Nghĩa / Quảng Ngãi). Năm lên 14, 15, Bích Khê đã biết làm thơ Đường, viết ca trù, hát nói; đến tuổi 16- 17, Bích khê đã có thơ đăng trên các báo Tiếng dân, Tiểu thuyết thứ Năm, Ngày mới, Phụ nữ tân văn... Nhiều bài thơ của Bích Khê đã chinh phục được nhiều nhà nho khó tính thòi bấy giờ .
Năm 1935, qua Mộng Cầm (cháu gọi Bích Khê bằng cậu), Bích Khê gặp Hàn Mặc Tử - và - Hàn Mặc Tử cũng rất quí mến tài thơ Bích Khê. Cuối 1938, Bích Khê góp thơ thành tập gởi cho Hàn Mặc Tử; [chàng] bèn trả lại, với lời chê quá kém. Trước lời phê bình nặng nề [kia], Bích Khê xé nát tập thơ, viết thư cho Hán Mặc tử, với lời tuyên bố:
' ... trong 6 tháng sẽ trở thành một thi sĩ phi thường; bằng không, sẽ không làm thơ nữa ...'
Thật ra, cũng như Yến Lan, Quách Tấn; Hàn Mặc Tử biết Bích Khê là người có tài nên khiêu khích, mỉa mai làm cho Bích Khê bật nẩy thiên tài [chăng]?
Kể từ sự kiện này, Bích Khê từ bỏ dòng thơ cũ, bước hẳn sang lãnh địa thơ mới, Bích Khê đổi mới sang tạo trong thơ một cách triệt để, quyết liệt. Thời kỳ này, Bích Khê tiếp cận, chịu ảnh hưởng Baudelaire, Valéry, thuộc trương phái tượng trưng Pháp. Nhưng, Bích Khê đã tạo được bản sắc riêng. Chỉ 3 tháng sau, Bích Khê gởi cho Hàn Mặc Tử tập Tinh huyết - một tập thơ được viết bằng 'máu huyết, tinh tủy, châu lệ và tất cả say sưa đắm đuối của 1 tâm hồn thi sĩ '.
Hàn Mặc Tử mừng ứa nước mắt, trước sự thành công của bạn. Cuối năm 1939, Tinh huyết/ Bích Khê ra đời, Hàn Mặc Tử gọi là 'một bông hoa lạ nở hương qúy trọng, thơm đủ mùi phước lộc. Một đóa hoa thần dị...' .
Tập Tinh huyết được bạn đọc, nhất là giới trẻ tiếp một cách nồng nhiệt.
Chế Lan Viên nhận xét:
'Bích Khê thật sự là một đỉnh núi lạ trong làng thơ mới'.
Tháng 11 năm 1941, Hoài Thanh + Hoài Chân đã nhận định :
'Tôi đã gặp trong 'Tinh huyết' những câu thơ hay vào bậc nhất trong thơ Việtnam. Tôi đã đọc không biết mấy chục lần bài ' Duy tân' , tôi thấy trong đó có những câu thơ thật đẹp . Nhưng tôi không dám chắc bài thơ đã nói hết cùng tôi những nỗi niềm riêng của nó. Hình như vẫn còn gì nữa... Còn các bài khác, hoặc chưa xem, hoặc mới đọc, mới có đôi ba lần. Mà thơ Bích Khê, đọc đôi ba lần thì cũng như chưa đọc... '
Phan Thanh Phước, tác giả Vương hương, người cùng thời với Bích Khê đã từng nói :
'... một bài thơ của tôi xong là tôi tự thấy có kém sút một ít trong sức khỏe. Như vậy, tức nhiên có một phần sức khỏe của tôi đã đi vào trong thơ tôi. Tôi tự hỏi, thế là trong thơ tôi có cả hồn và xác của tôi chăng ...?'
Câu nói trên , có lẽ đúng, với trường hợp Bích Khê. [ Ông ] bị bệnh phổi từ 1937, có lẽ thơ đã làm Bích Khê thêm nặng bệnh. Cả Hàn Mặc Tử và Bích Khê đều mắc bệnh nan y. Thời bấy giờ, y học chưa tiến bộ, nên Bích Khê, Hàn Mặc Tử đều phải sớm từ giã cõi đời. Bích Khê mất vào ngày 17- 1- 1946 tại quê nhà Thu Xà / Quảng Ngãi. Cùng với Tinh huyết, [ ông ] đã để lại cho đời các tập thơ Tinh thơ, Đẹp, Ngũ hành sơn, Mấy dòng thơ cũ .
Những nhận định về Bích Khê của Hoài Thanh + Hoài Chân đến nay đã được 68 năm, đi qua thế kỷ vẫn còn nguyên gái trị. Gần 70 năm qua , có rất nhiều nhà phê bình, nghiên cứu văn học , nhà thơ, nhà văn viết về Bích Khê. Có người làm luận án văn tốt nghiệp cao học về đề tài thơ Bích Khê. Tất cả đều có chung một nhận định :
' Bích Khê là một trong những người tiên phong đã đưa lịch sử thơ ca lên một bước mới. Thơ Bích Khê là kết quả đẹp đẽ của 1 tư duy nghệ thuật tích hợp, nhuần nhuyễn, tinh tế các yếu tố Đông, Tây , trong sáng tạo nghệ thuật. Bích Khê là 1 nhà thơ hy sinh toàn diện cho thơ '.
Riêng với chúng tôi, khi đọc thơ Bích Khê, thường nghĩ đến tình bạn cao đẹp giữa các nhà thơ tài hoa : Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan , Bích Khê. ( những nhà thơ này được [ một số ] nhà phê bình văn học xép vào ' trường thơ Loạn ' hay' nhóm thơ Bình Định' ).
Qua các bài viết , hồi ký, thơ văn người trong và ngoài cuộc, chúng ta vô cùng kính phục, ngưỡng mộ tình bạn [ giữa ]Quách Tấn, Yến Lan, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Nguyên Đình. Có thể nói đây là tấm gương sáng về tình bạn. Họ thân thiết như anh em ruột thịt. Mỗi người mỗi hoàn cảnh, tôn giáo khác nhau, quan niệm sáng tác cũng khác nhau . Nhưng, giữa họ là sự chân thành, gắn bó, thủy chung, tôn trọng, giúp nhau cùng tiến bộ. Và, tất cả đều thành danh trên con đường sáng tác thơ ca. Họ đã để lại cho đời những kiệt tác, đóng góp rất lớn vào kho tàng văn học. Dù trong nghèo đó, túng thiếu, Yến Lan, Quách Tấn , Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Bích Khê và Nguyên Đình gắn bó giúp đỡ nhau trong cuộc sống .
Khi Bích Khê bị bệnh nan y phải vào bệnh viện ở Huế điều trị, dù khó khăn; mỗi tháng Yến Lan góp 30 đồng , Chế Lan Viên 10, Nguyễn Đình 20, QuáchTtấn cũng 20; tất cả gửi ra Huế giúp Bích Khê chữa bệnh. Có cuốn sách nào hay, dù là sách mượn , trong 1 thời gian ngắn nhất [ gửi cho nhau đọc , rồi mới hoàn ] trả chủ nhân . [ Và ] Chế Lan Viên đều tranh đọc trước, xong, chạy bộ tời đưa cho Yến Lan. ( xưa ,sách hay quý hiếm- đâu có được đầy đủ báo, sách in, sách trên Internet như bây giờ ). Khi nhớ Hàn Mặc Tử, Bích Khê đã viết bài Hàn Mặc Tử, dọc xong, chúng ta nghe lòng rưng rưng :
...Mướt trong màu tuyết vẽ
Hai ta đều quạnh quẽ
Đứt ruột thương nhớ nhau
Nấn ná sẽ lìa nhau
Chiêm bao còn thấy nhau ...'
BÍCH KHÊ
Hàn Mặc Tử qua đời, Quách Tấn viết những câu thơ ứa lệ:
' Ôi Lệ Thanh! Ôi Lệ Thanh
Một giấc trưa nay lại giật mình
Nhan sắc châu sa màu phú quý
Tài ba bút trổ nét tinh anh
Rượu tần thu cũ say sưa chuyện
Hương lạ trời cao bát ngát tình
Tôi khóc tôi cười vang cả mộng
Nhớ thương đưa lạc gió qua mành '
Quách Tấn
Đến khi Bích Khê qua đời, Quách Tấn [lại] viết:
' Ngắm vọi trời Thiên Ấn
Cố nhân ơi! Cố nhân!
Bóng theo Hàn Mặc Tử
Tâm gởi Ngũ Hành Sơn
Danh vọng đài mây vút
Anh hoa biển sóng dờn
Đã hay nghìn tuổi thọ
Thương nhớ lụy đòi cơn '
Quách Tấn
Những bài thơ thương nhớ bạn Bích Khê của Quách Tấn đã đi vào văn học sử.
Xin ngàn lần, vạn lần trân trọng cảm ơn quê hương, đất nước đã sinh ra Bích Khê, Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan... những nhà thơ tài hoa, chân chính. Và, chính họ là những người đã làm đẹp thêm quê hương đất nước thân yêu.
Lê Ngọc Trác
_____________
Đỗ Hứng gởi