Biết ai rằng dại, biết ai khôn? (*)
Bàn cờ thế giới hiện nay giữa Mỹ và Tàu có khá nhiều tương đồng với hai đối thủ trong một bàn cờ tướng, chung cuộc bên thắng là người nghĩ nhiều nước hơn trước đối thủ chớ không phải là kẻ cố ăn được nhiều quân cờ khi mới nhập cuộc.
Qua việc áp đặt thuế quan với mọi nước trên thế giới, vốn là cường quốc hùng mạnh nhứt hoàn vũ, Mỹ ra quân ào ạt, tấn công tới tấp khắp nơi, ban đầu gặt hái được một số thành quả, một số nước chịu khuất phục, chấp nhận thương thảo trong thế «chẳng đặng đừng», nhưng xét kỹ lại thì hầu hết các nước đó là các nước nhỏ, thậm chí rất nhỏ (như Panama, El Salvador, …), có thể ví số này như các con tốt còn các nước thuộc tầm trung (Canada, Liên Âu, Nhựt, Nam Hàn, …) như pháo mã thì Ông Trump chưa đạt được kết quả cụ thể nào, đa số không có phản ứng mạnh mẽ gì nhưng cũng không vội vàng xin thương thảo, thực tế cho thấy ít hơn hẳn với con số hàng trăm do Trump đưa ra, điểm đáng chú ý là Vị lãnh đạo một nước cực kỳ bé nhỏ - Thủ tướng Singapore – Ông Lawrence Wong thẳng thừng chỉ trích Trump hôm 8/4/2025 tại Quốc hội xứ này: «Thông báo của Mỹ gần đây về thuế quan "ngày giải phóng" đã cho thấy thực tế nghiệt ngã này: kỷ nguyên của toàn cầu hóa dựa trên luật lệ và thương mại tự do đã kết thúc.», riêng về việc áp đặt thuế đối với Singapore: «Chúng tôi rất thất vọng với động thái này của Mỹ, đặc biệt khi xét tới mối quan hệ hữu hảo lâu dài và sâu sắc giữa hai nước. Đây không phải là cách bạn bè hành xử với nhau.», (Nguyên văn: The recent “Liberation Day” tariff announcements by the US confirms this stark reality: the era of rules-based globalisation and free trade is over. … We are very disappointed by the US move, especially considering the deep and longstanding friendship between our two countries. These are not actions one does to a friend.), nhiều nước tầm cỡ khác (như Liên Âu, Canada, Nhựt, Hàn, …) chẳng những không chịu khuất phục mà còn biểu lộ sự kháng cự, còn Tàu thì khỏi nói rồi, dầu với thuế suất gia tăng đến độ khôi hài (hàng 100%), họ chẳng tỏ ra nao núng, cũng chẳng màn đôi co lời qua tiếng lại nhưng đáp trả một cách cụ thể bằng hành động, Tập Cận Bình gia tăng thuế quan tương xứng với thuế biểu đối ứng của Trump – phải chăng đây là tín hiệu sẵn sàng «chơi tới cùng», qua thái độ hay phát ngôn, giới quan sát nhận thấy Trump là người đang nóng lòng mong đợi Tập lên tiếng trước để «tự sướng» là đang thắng thế, nhiều đòn gió được tung ra, theo tin RFI ngày 2/5/2025: «Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nhiều lần khẳng định là chính Trung Quốc đã liên lạc với Hoa Kỳ để đề nghị thảo luận về thuế quan, nhưng Bắc Kinh đã cực lực bác bỏ thông tin này.», loại phịa chuyện không nói có này hầu như quá quen thuộc đối với mọi người, Tập vẫn bình chân như vại, cuối cùng lại chính Trump đã chủ động gọi Tập, nhờ đó mà hai phái đoàn Mỹ, Tàu gặp nhau hai lần rồi (ở Genève Thụy sĩ hôm 12/5 và ở Luân đôn Anh hôm 9/6), kết quả cụ thể ra sao vẫn chưa có gì rõ ràng ngoài việc thỏa thuận đôi bên cùng tạm ngưng các thuế suất vô lý và gia hạn việc áp đặt thuế suất mới, gọi là thỏa thuận khung, khung nghĩa nội dung không có gì ngoài việc hứa hẹn giữ mối liên lạc thường xuyên, tuy nhiên thời biểu cuộc họp sắp tới (lần thứ 3) vẫn chưa ấn định, cứ xem ai muốn câu giờ tất đoán biết bên lép vế.
Trở lại ngày Trump tung ra bảng thuế biểu đối ứng (reciprocal tariffs) ngày 2-4-2025, coi đây là Ngày giải phóng (Liberation day), vừa mới ra quân ào ạt rồi bổng dưng chựng lại - tự tuyên bố đình chỉ, tự gia hạn áp dụng, có người khen đây là chiến thuật «giơ cao đánh khẻ», cũng có người coi đây là điềm bất tường hay bất thường, dĩ nhiên là Trump luôn tự hào về chính sách thuế quan của mình, cho rằng thời kỳ hoàng kim rồi sẽ đến, một số khó khăn trong đời sống hiện tại chỉ là tạm thời (công nhận!), dầu sao Ông cũng chống vật giá leo thang bằng cách yêu cầu các thương hiệu bán lẻ như Walmart, Target, …ngưng tăng giá, Ông dọa tăng thuế các tập đoàn kinh doanh (như Apple I phone) ở ngoại quốc không đáp ứng yêu cầu dời ngay cơ sở sản xuất về nước.
Như vậy, với đôi đủa thần đe dọa và sắc lịnh hành pháp (Executive Orders), Ông Trump tưởng sẽ giải quyết các vấn đề kinh tế bất chấp qui luật thị trường.
Nên chi, Ông nghĩ tăng thuế quan là các nước có thặng dư mậu dịch với Mỹ sẽ gánh chịu chớ không phải chính người dân mỹ bình thường ở trong nước cũng như chính các tập đoàn kinh doanh mỹ ở ngoại quốc (lợi dụng giá rẻ về nhân công, cơ sở, …) lãnh đủ, tưởng bắn trúng chân người lại hóa ra bắn vào chân mình!
Tình trạng xáo trộn kinh tế xảy ra hiện nay thì ai cũng thấy, còn thời hoàng kim chưa biết bao giờ mới đến, nhưng theo nhiều chuyên gia hay cơ sở thẩm định kinh tế thì viễn ảnh khá ảm đạm như hôm 16/5, với dự đoán: «bội chi ngân sách của Mỹ sẽ tăng lên mạnh hơn nữa trong thập niên sắp tới. Các khoản chi tiêu có khuynh hướng gia tăng trong lúc thu nhập của Nhà nước sẽ không thay đổi. Điều đó có nghĩa là nợ nần sẽ đè nặng thêm lên tình trạng tài chính công, …», Cơ quan thẩm định tài chính Moody’s đã hạ điểm tín nhiệm về nợ của Hoa Kỳ.
Trong tương lai gần đã thế, nhìn xa hơn nữa mới thấy tay chơi cờ lão luyện Tập Cận Bình, dưới mắt Trump, thế giới đã từ lâu bòn rút tài nguyên của Mỹ, giờ bắt họ phải trả giá, trái lại Tập lại tỏ ra hào phóng, tung số tiền khổng lồ mua chuộc thiên hạ như trong việc thiết lập hệ thống Con đường tơ lụa mới (New Silk road) tức Một vành đai một con đường (One Belt One Road) khởi xướng từ năm 2013, với ngân khoảng dự trù nhiều ngàn tỷ mỹ kim, hiện qui tụ khoảng 150 quốc gia xuyên qua hầu hết các châu lục, đặc biệt gần đây:
- tại Diễn đàn ngoại giao giữa Trung Quốc và Cộng đồng các quốc gia Mỹ La tinh và vùng Caraïbes hôm 13/5/2025 tại Bắc Kinh, Tập hứa tung ra 9,2 tỷ đô la để hỗ trợ họ, nhìn lại mức độ giao thương Tàu - Mỹ Latinh tăng gấp hơn 40 lần chỉ sau 2 thập kỷ, nên nhớ Nam Mỹ thường được coi là sân sau của Mỹ, nay nhờ Trump thúc đẩy, nhiều nước đang tách xa dần khỏi quỹ đạo của Mỹ.
- trong lễ khai mạc triển lãm kinh tế - thương mại Trung Quốc - Châu Phi hôm 12/06/2025 tại tỉnh Hồ Nam, Bắc Kinh thông báo sẽ xóa bỏ thuế quan đối với các hàng hóa nhập từ 53 nước châu Phi. …
Trong khi Trump bạc đãi giới nghiên cứu học thuật, cố triệt hạ uy tín các đại học lừng danh như Harvard, phá hủy vườn ươm đào tạo nhân tài tương lai, đặc biệt ngăn cản sinh viên ngoại quốc thì cả thế giới, đặc biệt là Tàu nới rộng vòng tay đón họ, vô hình chung, Trump đã cống hiến nguồn chất xám vô cùng quý báu này cho các đối thủ của mình.
Riêng việc đón nhận các sinh viên phi châu, Trump đang xua đuổi thì Tập tạo nhiều điều kiện dễ dãi (cấp học bổng, học phí thấp, cấp hộ chiếu dễ dàng, …) để thu hút họ, theo tổ chức UNESCO thì hiện số lượng sinh viên này cao hơn nhiều so với ở Mỹ, được biết là năm 2018 (năm cuối cùng Tàu công bố con số) đã có hơn 81.000 sinh viên phi châu ghi danh tại các đại học ở Tàu, con số này gia tăng gắp đôi so với 5 năm trước đó, trong khi ở Mỹ - năm 2023 chỉ có 55.000; họ là tầng lớp lãnh đạo tương lai ở Phi châu trong năm mười năm tới, xem thế cũng đủ hiểu ảnh hưởng của Tàu ở Phi châu vốn đã mạnh sẽ còn củng cố thêm.
Tóm lại, nước Mỹ vốn có truyền thống dân chủ nhưng Trump hành xử như nước Mỹ là của cá nhân mình, nhân danh vì quyền lợi nhân dân mỹ nhưng thực chất là vì quyền lợi riêng, các cuộc trao đổi bốp chát giữa Trump và Musk (như dọa chấm dứt hợp đồng về hàng không, không gian) đã làm rõ điều đó, Trump lợi dụng mọi cơ hội mạt xát nhiều vị tiền nhiệm, thậm chí tự xếp hạng mình thành công trên cả vị Tổng thống khai quốc George Washington (In fact, it has been stated by many that the first month of our presidency — it’s our presidency — is the most successful in the history of our nation. By many. And what makes it even more impressive is that do you know who No. 2 is? George Washington.), trong khi giới sử gia mỹ xếp Trump vào hàng đội sổ, Trump không còn coi ai là đồng minh thật sự, chỉ dựa vào Mỹ để lợi dụng, đối với các tổ chức quốc tế, Trump cho mọi đóng góp đều là tốn kém vô ích, tự động đình chỉ hầu hết các cam kết đối với quốc tế (Hiệp định Khí hậu Paris, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc (UNHRC, …), tai hại trước mắt là Mỹ nhường các sân chơi này cho Tàu, tai hại lâu dài là từ nay không còn ai tin cậy Mỹ nữa.
Từ một Hợp chủng quốc được cả thế giới nể phục, ngưỡng mộ như một vị thần hộ mạng, mở rộng vòng tay đón nhận những kẻ bị áp bức, khao khát tự do, thu hút tinh hoa thế giới như ý nghĩa tấm bia đồng dưới tượng Nữ thần tự do:
Bia đồng dưới tượng Nữ Thần Tự do
“Give me your tired, your poor,
Your huddled masses yearning to breathe free,
The wretched refuse of your teeming shore.
Send these, the homeless, tempest-tost to me,
I lift my lamp beside the golden door!”
"Hãy trao cho ta
Những đám đông co ro khao khát thở không khí tự do.
Những rác rưới khốn cùng của vùng đất các người chen chúc,
Gởi cho ta những thứ đó, những kẻ không nhà, lao đao trong bão tố,
Đứng cạnh cánh cửa vàng, dương cao ngọn đèn sáng, có ta. "
(Hồ Văn Hiền dịch)
Vậy mà chỉ trong một thời gian ngắn - cực kỳ ngắn, nước Mỹ bị Trump cô lập với toàn thế giới bất kể bạn thù, gần xa, biến nước Mỹ trở thành một biểu tượng hung thần khiến nhiều người kinh khiếp xa lánh, phải chăng đây là một tín hiệu chẳng lành báo hiệu ngôi sao Bắc đẩu Pax Americana sắp mờ dần, tuy nước Mỹ vẫn đang là một cường quốc hùng mạnh nhứt thế giới, chưa có một thế lực ngoại lai nào có thể xoán ngôi một sớm một chiều, nhưng yếu tố nội tại rệu rã đang tiềm ẩn ứng hợp với ý «sư tử trùng thực sư tử nhục», hiểu là chỉ có những con vi trùng bên trong sư tử mới gậm nhấm thịt sư tử.
Lê Huỳnh
6-2025
(*) Thơ Trần Tế Xương, tựa Dại khôn
_______________________
Đặng Hữu Phát gởi
