Đừng chỉ nghe một chiều đã vội phán xét đúng sai
Đừng vội nhận định ai là xấu. Đừng chỉ nghe một chiều đã vội phán xét đúng sai.
Một lần Đức Khổng Tử dẫn học trò đi du thuyết từ nước Lỗ sang nước Tề. Trong những người học trò xuất sắc, có Nhan Hồi và Tử Lộ là hai học trò ưu tú nhất của Khổng Tử. Trên đường đi, gặp đúng thời gian dân chúng đói kém, mất mùa, thầy trò trải qua vô vàn khó khăn, gian khổ.
Khi sang đến đất Tề, thầy trò Khổng Tử được bà lão già biếu một ít gạo mới để nấu cơm. Đức Khổng Tử phân công Tử Lộ cùng các môn sinh vào rừng kiếm rau; việc thổi cơm giao cho Nhan Hồi – một đệ tử được thầy hết mực tin tưởng.
Khi đang đọc sách ở nhà trên, Đức Khổng Tử bỗng nghe một tiếng “cộp” từ bếp vọng lên. Khổng Tử ngừng đọc, liếc mắt nhìn xuống, ông thấy Nhan Hồi từ từ mở vung, lấy đũa xới cơm rồi cho vào tay và nắm lại thành nắm. Nhan Hồi đậy vung lại, nhìn trước ngó sau rồi lén đưa nắm cơm lên miệng. Thấy vậy, Khổng Tử cảm thấy thất vọng vô cùng, ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Chao ôi! Trò yêu của ta lẽ nào lại ăn vụng thầy, vụng bạn thế sao? Còn đâu lễ nghĩa, đạo lý? Bao kỳ vọng đặt vào nó thế là đổ sông, đổ biển cả rồi!” Khi các đệ tử đã về đông đủ và cơm canh đã chuẩn bị xong.
Khổng Tử ngồi dậy và nói rằng: “Các con ơi! Chúng ta đi từ đất Lỗ sang Tề đường xa vạn dặm, thầy rất mừng vì trong hoàn cảnh loạn lạc, dãi nắng dầm mưa, đói khổ như thế mà các con vẫn giữ được tấm lòng trong sạch, vẫn một dạ theo thầy, yêu thương đùm bọc nhau.
Hôm nay, ngày đầu tiên đến đất Tề, thầy chạnh lòng nhớ đến quê hương, cha mẹ. Cho nên thầy muốn xới một bát cơm để cúng cha mẹ, tiên tổ các con bảo có nên chăng? Ngoài Nhan Hồi ra, các môn sinh đều chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nên ạ!”
Khổng Tử lại nói: “Nhưng không biết nồi cơm này có sạch hay không?” Tất cả học trò không rõ ý thầy muốn nói gì nên ngơ ngác nhìn nhau.
Lúc bấy giờ Nhan Hồi liền chắp tay thưa: “Dạ thưa thầy, nồi cơm này không được sạch.”
Khổng Tử hỏi: “Tại sao?” Nhan Hồi thưa: “Dạ, khi mở vung ra để ghế cơm, chẳng may một cơn gió thổi vào, bồ hóng và bụi trên nhà rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung lại nhưng không kịp. Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi. Nhưng lại nghĩ: cơm thì ít, nếu vứt đi thì anh em sẽ phải ăn ít lại. Vì thế cho nên con đã mạn phép thầy và các anh em, ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và các anh em. Thưa thầy, như vậy là hôm nay con đã ăn cơm rồi, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn phần rau. Thưa thầy, nồi cơm đã ăn trước thì không nên cúng nữa ạ!”
Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử giật mình than rằng: “Trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Suýt chút nữa Khổng Tử này đã trở thành kẻ hồ đồ!” Ở trên đời, có rất nhiều việc chính mắt ta nhìn thấy, nhưng những gì ta nhận định về nó vẫn còn thật phiến diện. Vậy nên, đừng bao giờ vội vã phán xét người khác, biến tốt thành xấu. Người có bụng dạ khoan hòa, có tấm lòng độ lượng, mới có đủ tĩnh tại để hiểu thấu sự đời.
Tiếp theo, xin được dẫn thêm một câu chuyện về thầy trò Khổng Tử, để chúng ta cùng ngẫm và nghĩ cho rộng về lòng người.
Tử Cống hỏi Khổng Tử - Một người bị cả làng nói là xấu, có xấu không?
Khổng Tử nói: - Chưa chắc!
Tử Cống hỏi tiếp: - Một người được cả làng nói là tốt, có tốt không ?
Khổng Tử cũng đáp: - Chưa chắc!
Tử Cống lại hỏi: - Vậy làm sao biết được người tốt, kẻ xấu?
Khổng Tử trả lời: - Phải xem cái làng ấy là làng tốt hay xấu đã. Một làng xấu, thì người tốt nhất của làng ấy là kẻ xấu nhất.
Đoạn đối thoại giữa Khổng Tử với học trò, một lần nữa dạy chúng ta trung dung hơn trong việc nhìn người. Khi con người gia tăng trí thông minh - xã hội sẽ ngày càng phức tạp, tâm cơ.
Nhưng nếu con người gia tăng trí tuệ, thì xã hội lại tự nhiên dễ thở, dễ sống hơn. Bởi khi có trí tuệ thì sẽ nhìn thấu, khi nhiều người biết nhìn thấu, thì lại nhiều người được nương theo cái phải mà làm.
Đừng học theo thói đời, vội vã phán xét người khác. Đừng kết bè kết đảng mà chèn ép những kẻ khác mình. Những việc như vậy, không hề đem lại cho chúng ta sự chiến thắng, mà thực tế chỉ là những việc của kẻ tiểu nhân u tối mà thôi.
Hồng Minh Văn Quán biên soạn
________________
Hoang Nguyen gởi
