Mẹ Già - Trả nhớ về không
Lời giới thiệu
"Ví mà tôi đổi thời gian được.
Đổi cả thiên thu tiếng mẹ cười."
Trần Trung Đạo
Mời đọc lời bàn một bài thơ hay nhất về MẸ… của Thi sĩ Đỗ Trung Quân.
TVG
***
Trả Nhớ Về Không
Ngày xưa chào mẹ, ta đi
Mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười
Mười năm rồi lại thêm mười
Ta về thì khóc, mẹ cười lạ không?
Ông ai thế? Tôi chào ông
Mẹ ta trí nhớ về mênh mông rồi
Ông có gặp thằng con tôi
Hao hao... tôi nhớ... nó... người... như ông
Mẹ ta trả nhớ về không
Trả trăm năm lại bụi hồng, rồi đi...
Đỗ Trung Quân
***
Bài thơ lục bát này rất ngắn, chỉ có 10 câu và 70 chữ, nhưng vời vợi thời gian một đời người, và nặng trĩu bao tâm trạng. Tác giả lấy một phần của câu thứ 9, “Mẹ ta trả nhớ về không,” đặt tên cho bài thơ. Khi được phổ thành nhạc, nhạc sĩ Trần Thiện Thanh dùng trọn cả câu thứ 9 làm tựa bài hát bất hủ (do các ca sĩ ca sĩ Nguyễn Hồng Liên, Ngọc Huyền, Lê Vỹ, Thụy Long... trình bày)
Nhà thơ Đỗ Trung Quân kể lại rằng:
“Bạn tôi đi làm ăn xa gần như cả cuộc đời, nên khi về thăm mẹ, năm bà 92 tuổi, và người mẹ đã mắc chứng ‘lú lẫn’ (Alzheimer) không còn nhớ con mình là ai. Bà hỏi: ‘Ông ơi, ông là ai?’ Bạn tôi ôm mẹ khóc như mưa…”
Từ cảm xúc đó, Đỗ Trung Quân viết lên bài thơ này.
Cảm hứng chính của bài thơ là “tình mẹ con,” đúng hơn, đó là “tình cảm của đứa con đối với người mẹ,” day dứt bao nỗi niềm:
Ngày xưa chào mẹ, ta đi
Mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười
Mười năm rồi lại thêm mười
Ta về ta khóc, mẹ cười... lạ không?
Tác giả chọn hai thời điểm ý nghĩa nhất: “ta đi và ta về; mẹ khóc và ta cười / mẹ cười và ta khóc.” Giữa hai thời khắc ấy, mười năm rồi lại thêm mười - có nghĩa đến hai mươi năm - dằng dặc hơn bảy ngàn ngày thương nhớ. Hai mươi năm, bao vui buồn đổ xuống trên hai cuộc đời (mẹ và ta), hai mái ấm gia đình, hai thứ tóc chuyển màu. Tiếng cười và tiếng khóc, ý nghĩa không giống nhau, đằng đẳng cả nghìn trùng của không gian và thời gian trong mỗi số phận.
"Ngày xưa chào mẹ, ta đi / Mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười." Hai câu thơ diễn tả rất đúng tâm trạng của hai mẹ con. Con thì còn trẻ, ăn chưa no lo chưa tới, chỉ thấy phía trước là những chân trời mênh mông, vẫy gọi, hớn hở vô cùng, dấn bước vào đời, làm một con người tự do với bao khát vọng tràn đầy. Cười là đúng. Tuổi trẻ, ai cũng vậy. Chỉ có mẹ, “Ta đi - Mẹ khóc.” Khóc vì phải xa con, lo lắng cho con, nơi những góc bể chân trời, ai người chia sẻ khi ấm lạnh?
Đến khi “Ta về - Ta khóc - Mẹ cười - Lạ không?” Hai trạng thái cảm xúc trái ngược nhau của người mẹ và người con, được giải thích:
“Khi trở về, người con gặp lại mẹ, bao năm xa nhà, nhiều năm chia cách, theo tuổi đời, mẹ không còn như xưa nữa, nhớ nhớ quên quên, trí nhớ suy giảm, kém dần... Mẹ ta trả nhớ về mênh mông rồi!”
Đằng sau tiếng khóc của người con, có thể nhận ra những ơn nghĩa sinh thành, mang nặng đẻ đau, công lao dưỡng dục và lòng yêu thương vô bờ của đứa con đối với người mẹ. Và, cũng nhận ra rằng, từ nay, mọi sóng gió và vấp ngã trong đời, đâu còn một bến đỗ bình yên để trở về, neo đậu:
"Con dù lớn vẫn là con của mẹ / Đi một đời, lòng mẹ vẫn theo con," Chế Lan Viên từng viết như vậy trong bài thơ “Con cò.”
Những câu thơ làm nhói buốt tâm can:
Ông ai thế? Tôi chào ông
…
Ông có gặp thằng con tôi
Hao hao... tôi nhớ... nó... người... như ông.
Đây là các dòng thơ xúc động nhất, đọc đến, rơi nước mắt, nghẹn ngào. Người mẹ không nhận ra đứa con của mình, chỉ thấy "hao hao... tôi nhớ... nó... người... như ông." Dòng thơ tưởng như lời giao tiếp, hỏi mà không có câu trả lời, bình thường mà lại không bình thường, nhói buốt, báo hiệu cho ta biết rằng ta sẽ đơn côi, cô độc trên cõi trần gian này; ta sẽ có những ngày tháng bất hạnh nhất trong đời, khi:
Mẹ ta trả nhớ về không
Trả trăm năm lại bụi hồng, rồi đi...
"Bụi hồng," Đào Duy Anh trong “Từ điển Truyện Kiều,” "Bụi hồng chữ Hán là hồng trần, chỉ bụi sắc đỏ, do gió bốc lên, nghĩa bóng là cõi trần" (“Từ điển Truyện Kiều,” NXB KHXH, HN, 1974, trang 43). Như vậy là, mẹ ta, xong một đời người, từ biệt thế gian, "rồi đi...," về với ông bà, tổ tiên. Ngày đau buồn ấy đang chầm chậm đến !
Hai câu thơ cuối cùng, dẫu biết đó là quy luật, nhưng sao buồn đến não lòng! Cha mẹ không sống cùng ta đến cuối đời, mãn kiếp. Đành thế, sao thương quá cho đời, cho ta!
“Trả nhớ về không” là một trong những bài thơ hay viết về mẹ. Cái gốc làm nên sự sâu đậm của bài thơ, như Bạch Cư Dị nói, đó là cái tình. Tuy các chi tiết đều có tính điển hình, chọn lọc, bài thơ là tiếng lòng, là niềm day dứt khôn nguôi của người con đối với mẹ, là lời nhắc nhở về lòng hiếu đạo, bổn phận làm con. Người đọc, bắt gặp mình nơi các dòng thơ chan chứa ân tình của Đỗ Trung Quân…
Khuyết danh
(Chưa tìm ra tên tác giả)
Trần Văn Giang (ghi lại)
__________________
Đặng Hữu Phát gởi
