Người Đầy Tớ Của Nhân Dân
Tính từ ngày Liên Bang Xô Viết sụp đổ, nhà độc tài bốc đồng, trong lòng đầy oán hận, Vladimir Putin ước tính rằng với vũ khí nguyên tử có trong tay, bây giờ là thời điểm tốt nhất để hắn ra tay phục hận bằng cách xâm lăng nước láng giềng Ukraine. Cũng ngay lúc đó, một tài tử hài duyên dáng, và đầy lòng yêu nước, lại nhảy ra đảm nhiệm vai trò của Winston Churchill trước đây, để cứu vãn Âu châu. Đó là ông Volodymyr Zelensky, Tổng thống nước Ukraine. Ông tận dụng tối đa tiếng nói của ông để kích động lòng kiên cường chống ngoại xâm của người dân Ukraine. Cả một khối quốc gia trong Liên Âu ở tình trạng xuống tinh thần, chia rẽ, bỗng chốc vùng dậy, đoàn kết, đáp lại lời kêu gọi của ông.
Tổng thống Nga Vladimir Putin tìm cách chinh phục Ukraine, bằng cách hạ bệ một chính quyền dân chủ do dân bầu lên, để nuốt trọn đất nước này vào trong đế quốc Nga. Putin ước mơ xây dựng lại một đế quốc Nga hoài niệm từng có ở thuở ban sơ. Một Thế Giới Riêng của Người Nga- Russky Mir. a Russian World. Cuộc tấn công của lính Nga vào Ukraine gây ra hàng ngàn cái chết, và đưa đến cuộc khủng hoảng to lớn về người tị nạn. Tuy nhiên, trong những ngày đầu mở cuộc tấn công, lực lượng quân sự của Nga đã để lộ ra nhiều nhược điểm. Tuy con số thương vong của lính Nga chưa được kiểm chứng chính xác, nhưng rõ ràng là nhiều lính Nga đã bị dân quân Ukraine giết chết, trực thăng bị bắn rơi, và xe tăng bị đốt cháy. Nói chung là lực lượng quân đội xâm lăng của Nga đều đã bị ngăn cản ở nhiều thành phố, phải trì hoãn lại ít ngày.
Tổng thống Zelensky đã đoàn kết dân chúng của ông qua những câu nói trong sáng theo kiểu ngôn ngữ của Winston Churchill. Cựu Thủ tướng Anh từng viết trong bài tiểu luận của ông nhan đề: “The Scaffolding of Rhetoric”, ông Churchill viết: “Trong tất cả những tài năng đặc biệt của con người, tài ăn nói hùng hồn, có sức thuyết phục đáng quý hơn cả, nó có giá trị lâu dài hơn cả một vị vua tài giỏi.”. Xua kia, ông Churchill sử dụng phương tiện truyền thông như radio, máy phóng thanh để huy động, đoàn kết người dân Anh, và thuyết phục đồng minh ngoại quốc. Ngày nay, ông Zelensky sử dụng điện thoại thông minh, và dùng ngôn từ đơn giản nhất để khẳng định sự hiện diện của ông ngay tại mặt trận,ngoài tiền đồn. Ông từng đứng ngay giữa đường phố của thủ đô Kyiv nói với dân chúng Ukraine: “Đồng bào ơi. Tôi đang có mặt tại đây cùng chiến đấu với đồng bào “. Từ trong hầm trú ẩn ở thủ đô, ông nói chuyện thẳng với các vị đại diện Âu châu tại Quốc Hội Âu châu. Ông mô tả những đau thương gây ra bởi những cuộc pháo kích bằng hỏa tiễn của Nga vào đất nước ông. Ông mô tả bằng ngôn ngữ đơn giản, nhưng hùng hồn, và đầy xúc động, khiến cho người phiên dịch sang tiếng Anh không cầm được xúc động, bật khóc.”.
Xét về nguồn gốc, ông Zelensky không có vẻ gì là người đáng mặt đứng ra cứu nước. Ông lớn lên trong thành phố Kryvyi Rih, một thành phố lao động, chuyên về ngành sản xuất thép, và có nhiều vấn đề xã hội, nằm ở phía đông nam của Ukraine. Trước đây khi phát xít Đức chiếm đóng hàng ngàn người Ukraine, nhất là người gốc Do Thái đã bị Đức Quốc Xã giết chết. Chỉ là một học sinh loại xoàng, Zelinsky đã cùng bạn bè lập ra đoàn kịch nói Kvartal 95, và hồi năm 2015, nhóm kịch này soạn vở kịch “Servant of the People”- hay “Người Đầy Tớ của Nhân dân”. Và dưới thể loại thời nay, Zelinsky được thủ diễn vai ông Vasyl Holoborodko, một thầy giáo trung học. Cuộc đời của ông thầy giáo trong chốc lát thay đổi hẳn vì ông lên tiếng chỉ trích say sưa, và hữu lý những tên chính khách tham nhũng. Một học sinh thu hình bài đã kích chính trị gia của ông, và cuốn video đó được rất nhiều người xem, và ngưỡng mộ. Tấm lòng trung thực của ông thầy giáo đánh động trúng lương tâm người dân Ukraine… và sau đó, ông được bầu lên làm Tổng thống.
Vở kịch hài “Người Đầy Tớ của Nhân Dân” về bản chất chỉ là một vở hài kịch thuần túy, đại loại giống như các tuồng diễn hài trên show truyền hình Benny Hill ở Mỹ. Nhưng sau đó, hài kịch này trở nên ăn khách, và nổi tiếng. Sau vài mùa diễn, vở hài kịch giả tưởng không ngờ trở thành hiện thực. Ông Zelinsky nhận thấy rằng có lẽ chính dân chúng nước ông cũng quá chán với những chính trị gia tham nhũng, tay sai cho ngoại bang, và họ muốn thay đổi. Ông Zelinsky từng tâm sự với ký giả Joshua Yaffa của tuần báo THE NEW YORKER như sau: “Lúc đầu tôi chỉ muốn chế giễu, nhái lại những câu nói của mấy tay chính khách xấu xa, và khi trình bày cho khán giả biết những điều này, tôi cũng hiểu ra những gì người dân Ukraine mong muốn.”.
Vào năm 2019, ông Zelinsky được đặc biệt chú ý nhiều hơn khi ông tiếp xúc với ông Donald Trump và được ông Tổng thống Mỹ xử sự theo kiểu “găng tơ” (Mafia) đối với ông. Ông Trump đã công khai ngỏ lời với ông Zelinsky nhờ ông này “giúp” một tay moi móc hồ sơ làm ăn của cậu Hunter Biden trong ngành năng lượng ở Ukraine, để bêu xấu gia đình Biden trong mùa tranh cử. Nếu không Hoa Kỳ sẽ ngưng viện trợ hàng trăm triệu vũ khí quân sự cho Ukraine. Ít có ai quên được vụ này, vì nó mang đầy tính chất bắt chẹt theo kiểu giang hồ. Do vụ này, ông Trump đã bị đưa ra đòi luận tội để truất phế lần thứ nhất. Chả thế mà vào tuần trước, ông Trump lên tiếng khen ngợi hành động xâm lăng Ukraine của Putin là một hành động của một “thiên tài” (genius).
Trước ngày chiến tranh diễn ra, uy tín của ông Zelinsky bị sụt giảm một chút. Những tay đại gia, đầu sỏ, cùng nhau nói xấu nước Ukraine về mặt truyền thông. Và ngay trước khi cuộc xâm lăng bắt đầu, ông ta cũng có một vài bất đồng với Tổng thống Biden. Tổng thống Biden cho công bố cho công chúng biết việc Nga xâm lăng Ukraine hầu như đã rõ ràng, trong lúc ông Zelinsky lại cố tình muốn xem nhẹ việc này, ông ta muốn giấu bớt tin tức về chiến tranh sắp xảy ra để dân chúng nước ông không bị hoảng hốt. Nhưng khi xe tăng của Nga tiến vào Ukraine, ông Zelinsky bắt đầu gửi thông điệp cho dân cúng. Ông nói với họ rằng ông sẽ không bao giờ bỏ rơi Ukraine (mặc dù được Mỹ hứa di tản khỏi Ukraine). Ông Igor Novikov, cựu cố vấn cho ông Zelinsky, nói với chúng tôi tại nhà của ông ở thủ đô Kyiv như sau: “Ông ta có giác quan thứ sáu của một diễn viên về những điều người dân, hay khán giả mong muốn- Ông ta cảm nhận được điều gì người dân đồng ý hay không đồng ý. Khi khủng hoảng xảy ra, ông là ống kính hội tụ thu hút tất cả các luồng năng lượng của dân chúng về một mối để làm thành một tia sáng chói lọi.”.
Nhưng thực tế không phải là một ảo tưởng. Dù lời kêu gọi của nhà lãnh đạo yêu nước có xúc động đến mấy đi nữa cũng không phải là hệ thống phòng thủ để chống hỏa tiễn. Những thành phố lớn như Kharkiv, Mariupol và nhiều nơi khác, bị Nga oanh tạc dữ dội. Lính Nga đã tấn công cả nhà máy nguyên tử. Liệu Putin có thương hại cho thủ đô Kyiv, chừa nơi này ra không tấn công? Điểm qua những gì hắn làm trong quá khứ, có lẽ hắn sẽ không tha cho thủ đô Kyiv. Cách đây hai năm, hắn đã tiêu diệt thành phố Grozny khiến cho hàng ngàn thường dân bị giết. Ngay lúc này, hắn đang ở tâm trạng tức giận như chưa từng có, hắn sẽ làm một cách hung hãn, tàn bạo.
Trái ngược với Zelinsky, Putin ngày càng trở nên cô lập, xa lánh mọi người, và hết sức hoang tưởng. Tỷ lệ dân chúng ưa thích hắn là do những thủ thuật tuyên truyền của hắn, là do cưỡng bức, và do tiên đoán rằng hắn có thể đem lại sự ổn định cho đất nước bằng sức mạnh, giống như kiểu hắn khoe bộ ngực trần nở nang của hắn. Ghi nhận thái độ không mấy quan tâm, khó chịu của thế giới khi hắn điều động quân đội đánh chiếm Georgia vào năm 2008, rồi vùng Crimea và vùng Donbass vào năm 2014, kỳ này Putin thực hiện chiến dịch hành quân với sự thanh thản, và đầy tự tin. Rõ ràng hắn tin rằng dựa vào đội quân hùng mạnh, tân tiến, cùng với sự lơ đãng, yếu kém, và chia rẽ trong khối các quốc gia thù nghịch, hắn có thể dễ dàng tiến hành cuộc chiến. Nhưng hắn đã sai lầm.
Những trừng phạt bằng kinh tế hết sức đa dạng đã đập mạnh vào nước Nga, không chỉ có tính chất tượng trưng. Đồng tiền “rúp” của Nga mất giá khủng khiếp. Để ngăn chặn việc bán tháo cổ phiếu, sàn chứng khoán ở Nga đóng cửa kể từ tuần trước. Ngân hàng Thụy Sĩ đóng băng tất cả những trương mục của Nga. Nước Đức can đảm, không còn giữ quy chế thời hậu chiến, đã gia tăng chi phí quân sự, và tìm cách rút ra khỏi sự lệ thuộc Nga về năng lượng. Ủy Ban Thế vận Quốc tế, văn phòng tổng cục túc cầu ở nhiều nơi, và rất nhiều công ty - những chủ thể trước đây ít khi nào bày tỏ sự can đảm về đạo đức- bây giờ cũng đồng lòng trừng phạt Nga.
Hàng ngàn người Nga, nhất là những thành phần trẻ,ưu tú sống ở thành phố đã rủ nhau bỏ nước Nga ra đi. Họ đi sang các nước như Georgia, Armenia, Thổ Nhĩ Kỳ và xa hơn nữa, vì họ tiên đoán trước nước Nga sẽ không thể chịu đựng được sự trừng phạt về lâu dài. Những người còn ở lại nước Nga- đại đa số còn lại, phải sống trong một nước độc tài, bị cô lập. Họ phải sống trong một chế độ thiết quân luật. Ông Misha Fishman, xướng ngôn viên chính của đài truyền hình TV Rain, một đài truyền hình độc lập duy nhất còn lại ở Nga, nhận xét: “Đất nước tan rã ngay trước mắt mọi người.”.
Người duy nhất có thể chấm dứt cuộc xâm lăng hiện nay chính là kẻ đã khởi xướng ra cuộc tấn công này. Một nhân vật lạc quan tin rằng nếu có một số giám đốc công ty năng lượng, và một vài đại gia đầu sỏ quan trọng lên tiếng bất bình về cuộc xâm lăng, may ra có thể làm cho Putin lo sợ bị phản loạn, ngưng cuộc xâm lăng. Nhưng trong ngắn hạn, hắn ta sẽ làm đủ mọi cách để trấn áp những người bất đồng ý kiến xuất hiện trên đường phố, hay những tay chân thuộc hạ của hắn, thậm chí vài tay tỉnh trưởng, thống đốc mà lên tiếng cũng bị đập tan ngay. Ông Zelensky biết rõ điều này. Lời kêu gọi của ông không những kích động mọi người phải đoàn kết, kiên cường chiến đấu, mà còn nói lên một thực trạng đáng lo ngại. Ông nói:
Tình hình chiến cuộc không giống như trong phim ảnh đâu.”. Ông nói như một người biết trước rằng mình có thể sẽ không thể sống thoát để mừng ngày giải phóng đất nước. Đất nước mà ông thề là sẽ bảo vệ cho đến hơi thở cuối cùng.
Bài nhận định của David Remnick trên THE NEW YORKER ngày 14/3/2022
Nguyễn Minh Tâm dịch
_____________________
Alice Dupond gởi
