***

Nội dung.

1. Khái niệm về niềm tin.

- Tín = Tin(信;  E: to believe, to have confidence in;  F: croire, avoir confiance).

- Tín = Niềm tin(信;  E: belief, confidence;  F: croyance, confiance, conviction).

1.1. Niềm tin ở cấp độ tình cảm – Đức tin.

1.2. Niềm tin ở cấp độ lý trí – Uy tín, Chánh tín.

3) Phân loại tự tin theo đạo Phật – Tứ tự tín四自信

Bài đọc thêm:   Nghi

“Bao rắc rối nơi thế giới không phải do những người biết rất ít, mà vì họ "biết" rất nhiều điều không phải là như vậy”.

“The trouble with the world is not that people know very little, but that they "know" so many things that aren't so".                                                                                                           

Mark Twain

1. Khái niệm về niềm tin.

Tín信là từ gốc Hán, có nghĩa là chấp nhận, không nghi ngờ một sự vậthayhiện tượng nào đó, cho là có thật, là đúng sự thật. Mà thực ra, sự vật hayhiện tượng đó chưa chắc là có thật hay đúng sự thật.

Tín là một động từ hay danh từ:

-Tín = Tin(E: to believe, to have confidence in;  F: croire, avoir confiance).

- Tín =Niềm tin(E: belief, confidence;  F: croyance, confiance)

Tínđược xem là mộtđiểm tựa quan trọng trong đời sống tinh thần của mỗi con người trong đời sống đạo đức xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo hay khoa học.

Tín có đối tượng là sự vật hayhiện tượng chưa thấy hay chưa biết và có thể thấy được theo các đặc điểm tâm lý:

1.1.Niềm tin ở cấpđộ tình cảm– Đức tin.

Ví dụ:  

1/.Hình ảnh của các nhân vật và sự kiện trong các truyện cổ tích được lứa tuổi nhi đồng ở giai đoạn phát triển tình cảm, cảm nhận và tin là có thật.

Tấm Cám – Wikipedia   

 Cây tre trăm đốt – Wikipedia 

VIDEO

-  Tấm Cám - Truyện cổ tích

-  Cây Tre Trăm Đốt - Chuyện Cổ Tích Việt Nam

2/.Hình ảnh của một Thượng Đế tạo ra con người và mọi sự vật, Thượng Đế có toàn quyền thưởng phạt theo ý muốn, được người theo Ấn Độ giáo, Ki-tôgiáo, Hồi giáo ... cảm nhận và tin là có thật.

Shangdi - Wikipedia
Thượng đế – Wikipedia tiếng Việt

God - Wikipedia

Thiên Chúa – Wikipedia tiếng Việt

3/.Hình ảnh luân hồi được người theo Phậtgiáocảm nhận và tin là có thật.

Samsāra - Wikipedia

Luân hồi – Wikipedia tiếng Việt

 [Theo Công ty Khoa học Năng lượng Tâm thức TOTHA]

_________

Lưu ý:  Trên đây có lẽ chỉ là định lượng biểu kiến. Có tài liệu cho rằng từ một cõi, qua hành động tạo tác, có thể biến hiện qua 5 cõi còn lại. Ngoài ra , mỗi cõi còn có những mức định lượng cao thấp khác nhau.

Như thế, sự vật – hiện tượng mà chưa thấy hay chưa biết thì có thể có thật hay không có thật, đúng sự thật hay không đúng sự thật.  Sự vật – hiện tượng đã thấy hay đã biết thì không còn nói là tin nữa.

Ví dụ:         - Không còn nói: “Tôi tin là có mặt trời” .

                                    - Không còn nói: “Tôi tin là mọi sự vật – hiện tượng không mãi tồn tại”.         

1.2. Niềm tin ở cấp độ lý trí – Uy tín, Chánh tín.     

Có những sự vật – hiện tượng chưa thấy hay chưa biết... cụ thể mà mình vẫn tín,nhưng trước khi tín thì có vận dụng đến lý trí để suy luận, tư duy, thẩm sát, chiêm nghiệm ...Hình thức tín này thường thấy trong quan hệ xã hội, khoa họchay ở các tôn giáo vôthần, và thường gọi là Uy tínvới đối tượng (là sự vật– hiện tượnghay con người). Ở các tôn giáo vôthần, tín còn gọi làChánh tín, đó làniềm tincó nền tảng lả Chánh tri kiến, là chân lý khách quan – tức lẽ thật khách quan.

Sơ đồLuân hồi(輪迴:  lang thang, trôi nổi do bị động trong sinh tử)

Ví dụ:  Trong ví dụ trên, người theo đạo Phật có căn tính tình cảm, vì chỉ   tin luân hồi là có thật, không phải động não. Vì thế, việc tin luân hồi được xem như là một nhận thức có nhiều hạn chế.

Với người theo đạo Phật có căn tính lý trí, thì sự kiện luân hồi phải được giải thích theo một logic có thể chấp nhận được và tương thích với nguyên lý căn bản Duyên khởi chẳng hạn. Nguyên lý này được xem là nhận thức chân lý trong đạo Phật, và sự kiện luân hồi theo đó có thể được lý giải như sau.

  Con người cùng mọi sự vật là do các hợp duyên tương tác mà hình thành và luôn chuyển hóa biến đổi, sinh sinh hóa hóa vô cùng vô tận: luân hồi.  Cái mà con người gọi là thưởng phạt thực ra chỉ là những dạng  tương tác chuyển hóa trong chuỗi duyên hợp, thường gọi là chuỗi Nhân Quả hay nói đủ hơn là chuỗi Nhân Duyên Quả, mà con người cảm nhận cho là thuận hay nghịch, tốt hay xấu, hạnh phúc hay khổ đau … theo các yếu tố duyên tạo tác – là hành động của chính mình trong cuộc sống .v.v. ,  bởi trong đó lý Nhân Quả có thể kiểm nhận qua các giác quan thông thường. Hơn nữa, lý Nhân Quả còn có thể cảm nhận qua nguyên lý thứ I Nhiệt Động Lực Học về chuyển hóa năng lượng trong Vât lý học.

Tuy nhiên, niềm tin thuần ở mức độ tình cảm thì cũng có thể thay đổi theo thời gian, bởi phán đoán tình cảm chỉ với giá trị có tính cách tương đối.  Đây là một sự thật mà thực tế có thể nghiệm ra.

          Ví dụ:  Tin nơi một tôn giáo, một chế độ chính trị, một con người … dễ dàng thay đổi theo thời gian do hình thức phản cảm hay nội dung sai lệch, mâu thuẫn, nông cạn …

Brian Tracy (1944-…) - Wikipedia

Sơ đồ 1:

Quá trình phát triển tự nhiên nơi con người.

Sơ đồ 2:

Xu hướng phát triển niềm tin.

Sơ đồ 3:

Hình thành Hữu tín là hình thức Đức tintrong Hữu thần giáo.

Sơ đồ 4:

Hình thành Vô tín là hình thức Chánh tíntrong Vô thần giáo và niềm tin khoa học.

Sơ đồ 5: 

Sự hồi tác của niềm tin chi phối vào đời sống tình cảm và lý trí nơi con người.

Niềm Tin Tôn Giáo Trong Thi Đấu Thể Thao

Kết quả như thế nào khi hai đấu thủ mạnh mẽ cùng một niềm tin tôn giáo?

Khổng Tử – Wikipedia 

Confucius - Wikipedia, the free encyclopedia

- Ngũ Thường – Wikipedia

- Chữ Tín trong truyền thống Nho giáo | Nhịp Cầu Tâm Giao

- BÀN VỀ NHÂN LỄ NGHĨA TRÍ TÍN ( 仁禮礼義义智信 ) XƯA VÀ NAY ... 

 

 
6. Ki-tô giáo và niềm tin.

Faith - Wikipedia

 Đức tin – Wikipedia tiếng Việt

Thượng Đế tạo ra Adam [The Creation of Adam (1510)]

Bức tranh tường của Michelangelo tại Nhà nguyện Sistine ở Vatican.

VIDEO:BỨC TRANH TƯỜNG NHÀ NGUYỆN SISTINE ...

          Đức tin có nội dung là những điều cụ thể được lãnh nhận từ Thiên Chúa mạc khải, mà người tín đồ phải thực hiện, gồm có:

          - Mệnh đề Đức tin(E: Proposal for Faith;  F: Proposition de Foi):  Là những điều phải tin chứa trong nghị quyết của các Công Đồng (là hội nghị các Giám mục hoàn vũ, các Bề trên …).

          - Công thức Đức tin(E: Symbol of Faith;  F: Symbole de Foi):  Là các bản kinh với các điều phải tin như – kinh Tin KínhTông đồ (Apostle's Creed), kinh Nicene, kinh Athanasius.

          3)Giai đoạn 3 – Sự thử thách Đức tin.

          Đức tin gặp nhiều thử thách của môi trường xung quanh, và người tín đồ phải quyết vượt qua trong lời tín hứa cứu độ của Thiên Chúa.

          Và để đạt được Đức tin, Thánh Phaolô khuyên: ”Chúng ta không nên chú tâm đến những sự vật hữu hình, nhưng đến những thực tại vô hình.” (2 Cr 4,18). Gặp bất cứ việc gì chúng ta chỉ dựa vào Thiên Chúa, chứ không dựa vàobất cứ sự gì trên đời.

Xem thêm:

- Đức tin là gì? - Tinmung.net
- Đức tin Kitô giáo – Wikipedia
- Đức tin là gì? - Sống Đạo Online 
- Bản chất của niềm tin | Book Hunter Club
- Công giáo niềm tin - Waking Up Catholic
- Đức Tin Hay Niềm Tin - Simon Hoa Dalat
- ĐỨC TIN KHÔNG PHẢI LÀ CHUYỆN ĐẶT CƯỢC!
 
VIDEO
- Giáo Lý Kinh Thánh: Bai 01 -Tôi tin
- Giáo Lý Thánh Kinh: Bài 02 - Tôi tin kính một Thiên Chúa
- Giáo Lý Thánh Kinh: Bài 03- Tôi tin kính Thiên Chúa toàn năng
 
7. Phật giáo và niềm tin.
(Niềm tin = Tín 信;  P: saddhā;  S: śraddhā;  E: belief;  F: Croyance).

Jetavana - Wikipedia, the free encyclopedia
VIDEO:  Kỳ Viên Tịnh Xá - Vườn Ông Cấp Cô Độc
Nơi được xác định là hương thất của đức Phật tại tịnh xá Kỳ Viên (Jetavana). 
 
7.1. Niềm tin trong đạo Phật.
1) Niềm tin và Ngờ vực (= Tín và Nghi)
- Tín 信- Niềm tin(信念:tín niệm).  Như: tương tín相信tin nhau, tín dụng信用tin dùng.
- Nghi 疑- Ngờ vực (疑惑: nghi hoặc). Như:  khả nghi可疑,  hoài nghi懷疑.  Theo ý nghĩa đó, tâm lý người có tính tiêu cực hay lười suy nghĩ thì bảo:  "Đa nghi đa rối-rắm; Thiểu nghi thiểu rối-rắm". (Xin xem Bài đọc thêm “Nghi” bên dưới)

-----------

Chú thích:  -Nghĩa thứ hai của nghi 疑là đồng nghĩa với chữ nghĩ 擬, có nghĩa là suy tính hay thắc mắc về một điều gì, sự việc gì đó mà ta chưa hiểu chưa biết. Như: nghi luận 疑論 hay nghĩ luận 擬論.  Khi ta đã hiểu, đã biết rõ về sự việc ấy thì hết nghi.
          - Theo ý nghĩa đó, Thiền sư Nhật Bản là Bạch Ẩn (1686-1769), là một trong những Thiền sư quan trọng nhất của tông Lâm Tế đã chỉ dạy “Đại nghi, đại ngộ; Tiểu nghi, tiểu ngộ; Bất nghi, bất ngộ – 大疑大疑大悟; 小疑小悟; 不疑不悟”.
 
2) Phân loại niềm tin theo đạo Phật.

1/. Theo nhận thức về chân lý và đạo đức.
Niềm tin được đạo phật chia làm hai loạisau:

1.Chánh tín 正信:  Đó là niềm tin đúng đắn, hợp với Chân lý Duyên khởi và Đạo đức Duyên khởi. Niềm tin này giúp hành giả đi tới nột nội tâm trong sáng và hành động nhiều thiện lành.

2.Tà tín邪信:  Đó là niềm tin không phù hợp với Chân lý Duyên khởi và Đạo đức Duyên khởi.  Niềm tin này được xem như xuất phát từ các nhận thức bất thiện Tham, Sân, Si, dễ dàng đưa hành giả tới những hành động bất thiện.
Đại sư Atisha nói: “Nếu rễ cây đã độc thì cành lá cũng độc, nếu rễ cây có dược tính thì cành lá cũng có dược tính. Tương tự nếu gốc rễ đã tham sân si thì bất cứ gì người ta làm cũng đều bất thiện”.

2/. Theo căn trí của hành giả.
Niềm tin được đạo phật chia làm hai loại sau:
1.Giải tín (解信– Giải 解:  phân tích để nhận rõ được ý;  Tín 信: niềm tin): Đó là niềm tin có được từ khả năng chủ động nhận thức đúng đắn của chính mình. Giải tín còn gọi là “Tự lực tín”.
2.Thâm tín (深信– Thâm 深: sâu, sâu đậm;  Tín 信: niềm tin):  Đó là niềm tin thiếu sự chủ động nhận thức từ chính mình. Do bị động trong nhận thức, nên hành giả dễ lôi kéo từ ý muốn của người khác. Thâm tín còn gọi là “Tha lực tín”.
Giải tín được đạo Phật nhấn mạnh và khuyến khích.

3) Phân loại tự tin theo đạo Phật.

Tứ tự tín(四自信;  P: catu-vesārajja;  S: catur-vaiśāradya) còn gọi là Tứ vô uý (四無畏) hay Tứ vô sở uý (四無所畏).
1. Bốn niềm tự tin của một vị Phật:
          - Nhất Thiết Trí tự tín (一切智自信):  Đức Phật tuyên bố rõ rằng ta là bậc Nhất Thiết Trí và không hề sợ bất cứ gì cả.
          - Lậu Tận tự tín (漏盡自信):  Đức Phật tuyên bố rõ rằng ta đã đoạn tận hết thảy phiền não (P: āsava;  S: āśrava) và không hề sợ hãi gì cả.
          - Thuyết Chướng Đạo tự tín (說障道自信):  Đức Phật thuyết về các pháp ngăn trở của các hoặc nghiệp, pháp thoát khỏi trói buộc của Luân hồi v.v., mà không làm chướng ngại con đường Thánh đạo và không hề sợ hãi gì cả.
          - Thuyết Tận Khổ Đạo tự tín (說盡苦道自信):  Đức Phật lấy tự tin để thuyết về phẩm chất Giới Định Tuệ, v.v., của bậc giác ngộ, giúp diệt tận khổ não và không hề sợ hãi gì cả.
          2. Bốn niềm tự tin của một vị Bồ-tát:
          Theo luận Đaị Trí Độ và Đại Thừa Nghĩa Chương, bốn tự tin của Bồ-tát là:
                    - Năng Trì tự tín (能持自信):  Bồ-tát không quên ý nghĩa những điều được nghe và không hề sợ hãi khi thuyết cho người khác nghe.
          - Tri Căn tự tín (知根自信):  Bồ-tát quán sát căn cơ của chúng sanh, thuyết pháp thích hợp với từng căn cơ ấy và không hề sợ hãi gì cả.
          - Quyết Nghi tự tín (決疑自信): Bồ-tát lấy tự tin để giải quyết những nghi nan và không hề sợ hãi gì cả.
          - Đáp Báo tự tín (答報自信):  Bồ-tát đối với bất cứ câu hỏi nào đều trả lời một cách rõ ràng, đúng đắn và không hề sợ hãi gì cả.
7.2. Chánh tín  (正信;  P: Sammā-saddhā;  S: Samyak-śraddhā;  E: Right belief;  F: Croyance juste).
Trong đạo Phật, niềm tin được hiểulà niềm tin có điều kiện, là mối gắn kết có điều kiện với mọi sự mọi vật, bằngsự thấy biết khách quan, minh bạch và trung thực. Điều này có ý rằng niềm tin trong đạo Phật luôn hàm chứa Chánh tri kiến,và được gọi là Chánh tín. Nói đơn giản với ý là “Có hiểu mới có tin”.
Chánh tín được chia thành 2 dạng:
1) Chánh tín Tục đế(正信俗諦;  P: Sammā-saddhā Sammuti-sacca;  S: Samyak-śraddhā Saṃvṛti-satya):Đó là niềm tin trong quan hệ giữa người với người, giữa người với vạn vật,được gắn kết với Chánh tri kiến, nhằm tạo cho mối quan hệ được tốt đẹp theo chiều hướng tích cực trong xã hội. Chánh tri kiến nơi đây chính là Đạo đức Duyên khởi, được xác định như sau:
“Mọi hành động đem lại lợi mình-lợi người, được xem là tốt, là thiện, là lành.
Mọi hành động đem lại lợi mình-hại ngườihay hại mình-lợi ngườihay hại mình-hại người, được xem là xấu, làác, là dữ.”
 
2) Chánh tín Chân đế(正信真諦;  P: Sammā-saddhāParamattha-sacca;  S: Samyak-śraddhāParamārtha-satya):  Đó là niềm tin về mặt nhận thức bản chất của mọi sự mọi vật, là Chân lý Duyên khởi.  Chánh tín có được từ nhận thức này sẽ đem lại cho con người một đời sống tinh thần tự nhiên và trong sáng.  Có lẽ đây là một thứ sức mạnh tinh thần, thực sự có khả năng vượt qua các bế tắc trong đời sống nội tâm, cũng như dần tự sửa mình tốt lên trong đời sống xã hội.  Nói cách khác, Chánh tín Chân đế là nền tảng vững chắc để xây dựng cho Chánh tín Tục đế luôn được vững bền.

-----------

Lưu ý:  Chúng ta cần phân biệt Chánh tín của đạo Phật với Đức tin trong các tôn giáo hữu thần. Đức tin trong các tôn giáo hữu thần là niềm tinkhông có điều kiệnthấy biết khách quan minh bạch, mà là một chấp nhận chủ quan, và cho rằng sự tuân thủ vô điều kiện các tín điều là việc làm tốt lành.
- Trong Tăng Chi Bộ kinh, chương 10 Pháp, kinh số 92, đức Phật giảng cho ông Cấp Cô Độc, với tóm lược về  lý Duyên khởi:
"Ở đây, này gia chủ Cấp Cô Độc, vị Thánh đệ tử quán sát như sau:
Do cái này có, cái kia có. 
Do cái này sinh, cái kia sinh. 
Do cái này không có, cái kia không có. 
Do cái này diệt, cái kia diệt.
                       o0o
Imasmiṃ sati idaṃ hoti
Imass 'uppādā idaṃ uppajjati
Imasmiṃ asati idaṃ na hoti
Imassa nirodhā idaṃ nirujjhati
                                   [Paṭiccasamuppāda]
                       o0o
此有故彼有                Thử hữu tắc bỉ hữu
此生故彼生         Thử sinh tắc bỉ sinh
此無故彼無                Thử vô tắc bỉ vô
此滅故彼滅                Thử diệt tắc bỉ diệt
                   o0o
This being, that becomes;
From the arising of this, that arises.
This not being, that does not become;
From the cessation of this, that ceases.
Về mặt nhận thức, đạo Phật vốn được khai sáng bởi chân lý Duyên khởi – chân lý khách quan của vũ trụ, là khám phá trọng đại của Sa-môn Gotama, cho thấy nó có nguồn gốc của một triết lý.  Theo đó về mặt giáo lý, nguyên lý Duyên khởi được xem là Chánh tri kiến trong đạo Phật. 
- Trong kinh Tất Cả Lậu Hoặc – thuộc Trung Bộ Kinh Tập I, đức Phật đã nói: “Giáo pháp của Phật dành cho người thấy và biết, không phải cho người không thấy không biết”.
Tuy nhiên, trong quá trình phát triển phổ biến, do trình độ tiếp xúc của con người hãy còn hạn chế, lại còn tồn tại các nền văn hóa tín ngưỡng trước đó, vì thế do thích nghi với hoàn cảnh, nên ít nhiều đạo Phật đã mang màu sắc đức tin tôn giáo.

          Theo truyền thống Ấn Độ cổ xưa, người ta cho rằng để đi tới giải thoát, cần chọn một trong 3 con đường, đó là:
          - Con đường sùng tín (崇信道;  P: bhatti-magga;  S: bhakti-marga;  E: the way of devotion).
          - Con đường lễ nghi (禮儀道;  P: kamma-magga;  S: karma-marga;  E: the way of ritual).
          - Con đường trí tuệ (智慧道;  P: ñāṇa-magga;  S: jñāna-marga;  E: the way of knowledge => insight knowledge).
          Có thể nói rằng đạo Phật thuộc con đường thứ ba – Con đường trí tuệ. 
- Trong kinhTăng Chi Bộ, đức Phật đã nói rõ: “Phật pháp thiết thực, hiện tại, không có thời gian, đến để mà thấy chứ không phải đến để mà tin”.
Tuy nhiên, không có nghĩa là hai con đường còn lại kia là hoàn toàn không có mặt trong đạo Phật. 
          Chỉ có ánh sáng của trí tuệ mới làm tan đi bóng tối của mê muội, sai lầm – đầu mối của những trói buộc, những bế tắc khổ đau nơi cuộc sống.  Trí tuệ đạt được không từ trên trời rơi xuống, cũng không từ Thượng Đế hay thần linh ban cho, mà là do tự mình nỗ lực rèn luyện. Đức Phật đã dạy:
- Trong kinh Niết Bàn: “Hãy tự xem con là hải đảo của con. Hãy tự xem con là chỗ nương tựa của con. Không nên tìm nương tựa nơi ai khác”
- Trong kinh Pháp Cú, kệ 276: “Các con phải tự mình nỗ lực, các đấng Như Lai chỉ là người thầy dẫn đường”.
- Trong kinh Phạm Võng đức Phật tuyên bố: “Ta là Phật đã thành, chúng sanh là Phật sẽ thành”.
- Trong kinh Hoa Nghiêm, nơi phẩm Phẩm Phổ Hiền Hạnh Nguyện Nhập Bất Tư Nghì Giải Thoát Cảnh Giới nói rằng, sau khi thành đạo, đức Phật ngạc nhiên khi nhận ra rằng: “Tất cả chúng sanh đều vốn có đầy đủ trí huệ đức tướng của Như Lai” (Nhứt thiết chúng sanh cụ hữu Như Lai trí huệ đức tướng).
          Niềm tin này hoàn toàn khác biệt với tín lý Bà-la-môn thời bấy giờ, vốn đã ăn sâu vào tận gốc rễ tâm hồn rằng con người được sanh ra từ đấng Phạm Thiên hay Thượng Đế, ở một chi phần nào đó trong cơ thể ngài, để rồi an phận trong cái giai cấp vô lý mà xã hội phân định của học thuyết Manu (Manu (Hinduism) - Wikipedia, the free encyclopedia), và tin rằng mọi khổ đau hay hạnh phúc của đời người đều tùy thuộc vào ý muốn của một Đấng tạo hóa nào đó có quyền năng ban phước giáng họa…
          - Trong kinh Bát Đại Nhân Giác, đức Phật dạy: “Tuệ giác là sự nghiệp” (Duy tuệ thị nghiệp) cho thấy rằng, tất cả các con đường được đức Phật chỉ dẫn từng bước hay đồng bước để đi đến đích tuệ giác đều được gắn liền với Chánh tri kiến – là sự thấy biết đúng đắn lẽ thật Duyên khởi.
          Do đó, con đường của niềm tin trong đạo Phật là mối gắn kết với mọi sự mọi vật có điều kiện là Chánh tri kiến, và được gọi là Chánh tín.  Và như thế có thể thấy rằng, ngay thời đức Phật còn tại thế, niềm tin và lý trí dưới ánh sáng của Phật pháp đã không có tính chống trái nhau, mà lại hòa nhau, bổ túc cho nhau, thúc đẩy con người vượt qua những trì trệ, buông lơi trước những khó khăn, thử thách gặp phải.
          Vì thế, Chánh tín là niềm tin trên nền tảng của Chánh tri kiến mà con người ở bước đầu đến với đạo Phật không phải đắn đo ngờ vực, và Chánh tín cũng chính là động lực chân chánh hướng con người tới tuệ giác cùng những lợi lạc cho thế giới sống này.
- Trong kinh Hoa Nghiêm, đức Phật đã khai thị: “Chánh tín là căn nguyên của đạo, là mẹ của mọi công đức, nuôi lớn hết thảy thiện pháp, khai thị con đường tối thượng dẫn đến Niết-bàn”.  

Kalama Sutta - Wikipedia, the free encyclopedia
 

Đại tháp tưởng niệm 5 tầngKesaria tạiKesariya, một thị trấn của Kosala - nơi cư trú của người Kalamas, được đức Phật tuyên thuyết bài kinh nổi tiếng về niềm tin.
          - TrongTăng Chi Bộ kinh (III. 539-43), đức Phật đã khai thị phương pháp thực hành niềm tin, thường được biết là “Bài kinh Phật thuyết cho người dân Kalama”như sau :
         “Một ngày kia, đức Phật đi qua một thị trấn nhỏ, tên là Kesaputta, thuộc vương quốc Kosala.  Người dân tại đó gọi là dân Kalama liền tới thăm đức Phật và trình bày sự hoang mang của họ trước sự kiện các sa-môn và tu sĩ Bà-la-môn đi ngang qua đây, đều đề cao tôn chỉ của mình và chê bai tôn chỉ của người khác.  Như vậy, họ đâm ra nghi ngờ, không biết người nào nói thật, người nào nói sai, không biết nên tin theo ai.
Đức Phật bèn giảng cho họ về mười nền tảng của một niềm tin tốt – niềm tin chân chánh, và khuyên họ luôn giữ tinh thần phê phán, không chấp nhận một điều gì là thật trước khi tự mình kiểm chứng và thực nghiệm...
Đức Phật nói: Này các thiện nam tín nữ Kalama, nhân đây Như Lai sẽ giảng giải về 10 nền tảng của niềm tin chân chánh:
1- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó thuộc về truyền thống.
2- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó thuộc về truyền thuyết.                
3- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó thuộc về lý luận siêu hình.
4- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó phù hợp với định kiến của mình.    
5- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó phù hợp với lập trường của mình.            
6- Chớ vội tin điều gì đó, chỉ vì nó được sức mạnh và quyền uy ủng hộ.
7- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó được ghi lại trong kinh điển hay sách vở. 
8- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó được căn cứ trên những dữ kiện hời hợt. 
9- Chớ vội tin điều gì đó,chỉ vì nó được nhiều người nhắc đến hay tuyên truyền.         
      10- Chớ vội tin điều gì đó, chỉ vì nó được các nhà truyền giáo hay đạo sư của mình tuyên thuyết.
Này các thiện nam tín nữ, khi nghe một điều gì, các vị phải quán sát, suy tư và thể nghiệm, chỉ khi nào, sau khi kiểm nghiệm, quý vị thực sự nhận thấy: "Lời dạy này tốt lành, đạo đức, hướng thiện, chói sáng và được người trí tán thán, nếu sống và thực hiện lời dạy này sẽ đưa đến hạnh phúc, an lạc ngay hiện tại và về lâu, về dài" thì lúc ấy quý vị hãy đặt niềm tin bất động và thực hành theo”.
          Có lẽ trong suốt lịch sử nhân loại, chưa có một triết gia hay một giáo chủ tôn giáo nào lại có một thái độ tự do, cởi mở, đề cao lý trí và thực nghiệm như vậy.  Ngoài đức Phật ra, ai có thể nói với người khác được rằng:  Đừng tin vào kinh điển, đừng tin vào lời dạy của chính mình!
          Niềm tin chân chánh trong đạo Phật phải là những gì đem lại kết quả lợi ích thiết thực và hiện tại, không thêu dệt hay hứa hẹn, như:  
- Trong kinh Viên Giác, đức Phật dạy: “Tất cả những điều Như Laidạy cũng như ngón tay chỉ mặt trăng.  Hãy đừng lầm lẫn ngón tay với mặt trăng”.
- Trong kinh A Hàm, đức Phật còn cảnh báo thêm:  "Ai tin tưởng Như Lai mà không hiểu Như Lai, tức là phỉ báng Như Lai vậy".
Vì thế, việc thực hành đặt ra đối với hành giả Phật giáo chẳng phải là tinsâu Duyên khởi, tin sâu Vô thường, tin sâu Vô ngã, haytin sâu Nhân Quả…, mà là thiết thực đối với việc hiểusâu Duyên khởi, hiểu sâu Vô thường, hiểu sâu Vô ngã, hayhiểu sâu Nhân Quả… mà thôi!

 
          7.3. Giải tín.
Trong đạo Phậtcó phân biệtngười tutùy theo căn tínhlà Tuỳ pháp hành hayTuỳ tín hành.  Theo đó, căn tính Tùy pháp hành được xem là tiếp cận nhanh với giác ngộ-giải thoát.
1) Tuỳ pháp hành(隨法行;  P:  dhammānusārin;  S: dharmānusārin;  E:following of righteous living, following a righteous life):  Người tu có căn tính lý trí, và khởi động tu theo Quán chứng để được giác ngộ-giải thoát. Đây là trường hợp của các bậc thánh trí Tu-đà-hườn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm và A-la-hán, điển hình là hình ảnh của ngài Xá-lợi-phất.

Sariputta - Wikipedia, the free encyclopedia

Nghe xong, Xá-lợi-phất liền trực nhận ngay về chân lý Duyên khởi “Có sinh thì có diệt” và chứng sơ quả Tu Đà Hoàn. Ngài đã thuật lại cho người bạn là Mục-kiền-liên và hai người đã gia nhập Tăng-già, xin trở thành đệ tử của Phật tại Tịnh Xá Trúc Lâm. Khoảng hai tuần sau khi đến với Phật,  Xá-lợi-phất chứng quả A-la-hán. 
Ngài Xá-lợi-phất được mệnh danh là “Trí tuệ đệ nhất”, còn ngài Mục-kiền-liên là “Thần thông đệ nhất”. Ngài mất vài tháng trước ngày Phật nhập diệt.

2) Tuỳ tín hành(隨信行;  P: saddhānurācin;  S: śraddhānusārin;  E:following a faith life):  Người tu có căn tính tình cảm, và khi khởi động tu dựa vào Tín (niềm tin) để được giác ngộ-giải thoát. Niềm tin trong đạo Phật dành cho đối tượng này là nội dung của giáo lý Ngũ căn – Ngũ lực, trong đó những 5 yếu tố này đều được thực hành trên nhận thức đúng đắn về Tam Bảo.
          1. Ngũ căn – Ngũ lực.
Nội dung của Ngũ căn và Ngũ lực được trình bày trong bộ Vô Ngại Giải(Paṭisambhidā magga) như sau:
⦿Ngũ căn(五根;  P: Pañcindriyani;  S: Pañcendriyani;  E: Five roots) –  Trong đó indriya là căn, gốc, khả năng, làm chủ, cốt yếu....
1-Tín căn(信根;  P: saddhindriya;  S: śraddhendriya): Với ý nghĩa là đoạn trừ sự mê tín.
2-Tấn căn (進根;  P: vīriyindriya;  S: viryendriya):  Với ý nghĩa là đoạn trừ sự biếng nhác.
3-Niệm căn (念根; P: saṭindriya;  S: smrtendriya):  Với ý nghĩa là đoạn trừ sự dễ duôi (pamāda: Dễ duôi là hành động theo bản năng, theo bất cứ đòi hỏi nào của tham sân si, của các trạng thái tâm bất thiện, một cách vô điều kiện mà không có ý định kháng cự).
4-Ðịnh căn (定根;  P: samādhindriya;  S: samadhendriya):  Với ý nghĩa là đoạn trừ sự phóng tâm.
5-Tuệ căn (慧根;  P: paññindriya;  S: prajnendriya):  Với ý nghĩa là thấy biết rõ, đoạn trừ mê lầm.
⦿Ngũ lực(五力; P;S: Pañca-bala – Trong đó bala: là lực, là sức mạnh;  E: Five powers or faculties).
1- Tín lực (信力;  P: sadhā-bala;  S: śraddhābala):  Với ý nghĩa là vững vàng đoạn trừ sự mê tín.
2-Tấn lực (進力;  P: vīriya-bala;  S: viryabala):  Với ý nghĩa là vững vàng đoạn trừ sự biếng nhác.
3-Niệm lực (念力;  P: saṭi-bala;  S: smrtibala):  Với ý nghĩa là vững vàng đoạn trừ sự dễ duôi.
4-Ðịnh lực (定力;  P: samādhi-bala;  S: samadhibala): Với ý nghĩa là vững vàng đoạn trừ tâm loạn động.
5-Tuệ lực (慧力;  P: paññā-bala;  S: prajnabala):  Với ý nghĩa là vững vàng đoạn trừ sự thấy biết mê lầm.
          - Trong Tương Ưng Bộ kinh, phẩm Tương Ưng Căn, đức Phật có dạy:  "Này chư tỳ-khưu! Cái gì là tín căn, cái ấy là tín lực, cái gì là tín lực, cái ấy là tín căn ... Cái gì là tuệ căn, cái ấy là tuệ lực, cái gì là tuệ-lực, cái ấy là tuệ căn.".  Cũng cần thấy rằng với khởi đầu Chánh tín và đỉnh cao đích đến mới chính là Tuệ giác.
          Sự đoạn trừ và vững vàng trước 5 trở lực chính để đi đến bờ giác ngộ-giải thoát không gì khác hơn là nương nhờ vào động lực của chân lý Duyên khởi, động lực này được minh định qua cấu trúc Tam Bảo.
          2. Tam Bảo:  Phật-Pháp-Tăng.

Hình 1

Hình 2
Refuge (Buddhism) -Wikipedia
 Tam Bảo –Wikipedia tiếng Việt
 [Biểu tượng Tam Bảo]
               Hình 1:  Biểu tượng cho Ðồng thể Tam Bảo 同體三寶,nghĩa làchân lý Duyên khởiđặctrưng cho Tam Bảo.
          Hình 2:  Biểu tượng cho Trụ trì Tam Bảo 住持三寶,nghĩa làtổ chức tu học Phật mang tính khoa họcđặctrưng cho Tam bảo (Như:  Chùa tượng // Kinh điển // Các vị tỳ-kheo).
⦿ Tam Bảo[三寶;  P: Tiratana;  S: Triratna;  E: Three Jewels (Gems, Treasures);  F: Trois Joyaux (Trésors)].
Niềm tin trong đạo Phật cho dù ở bất kỳ tông phái nào cũng đều phải lấy chân lý Duyên khởi làm Chánh tín, làm phương tiện nương tựa để đi đến kết quả sau cùng Giác ngộ-Giải thoát, tức Vô Thượng Bồ-đề.  Bởi chân lý Duyên khởi là nền tảng của giáo lý Vô thường-Vô ngã, của giáo lý Nhân Quả-Tứ Đế, của giáo lý Trung đạo-Ba-la-mật, của giáo lý Từ bi-Trí tuệ. Theo đó, chân lý Duyên khởi được đức Phật khẳng định minh bạch và khách quan qua mô tả cấu trúc 3 duyên là Phật, Pháp, Tăng – gọi là Tam Bảo.
          Điều này đã được kinh Pháp Cú trong chuỗi các mục (bài kệ) 188. 189. 190. 191. 192.  nói rõ như sau:
“Con người kinh hãi đi tìm nương tựa ở nhiều nơi - đồi núi, rừng, vườn, cây cối, và đền miếu. Không, đó không phải là nơi nương tựa an toàn, không phải là nơi nương tựa tối thượng.  Ẩn náu như vậy không thể thoát ra khỏi phiền não. Người đi tìm nương tựa nơi Phật, Pháp, Tăng, có tri kiến chân chánh để nhận thức Tứ đế, dẫn đến sự Diệt khổ:  Khổ, Nguồn khổ, Vượt khỏi khổ, và Bát Chánh Đạo.  Ðó quả thật là nơi nương tựa an toàn. Ðó quả thật là nương tựa tối thượng. Tìm đến các nương tựa ấy ắt thoát ra khỏi mọi phiền não”.
188
Người đời vì sợ hãi
Đến quy y rừng cây
Hoặc quy y thần núi
Hoặc miếu thờ đó đây.
 
189
Đó chẳng phải chỗ tốt
Chỗ nương dựa bình yên
Ai quy y như thế
Khổ não vẫn còn nguyên.
 
190
Nếu quy y Tam Bảo
Phật, Pháp, Tăng nhiệm màu
Phát trí tuệ sẽ được
Thấu bốn lẽ như sau:
 
191
Biết khổ, nguyên nhân khổ,
Biết khổ bị tiêu tan,
Biết tám chi thánh đạo
Đường đi tới niết bàn.
 
192
Biết quy y Tam Bảo
Là biết lẽ nhiệm màu
Ai quy y như vậy
Sẽ thoát vòng khổ đau.
 
⦿
Cấu trúc 3 duyên Phật, Pháp, Tăng của Tam Bảo có thể hiểu như sau:
1:  Là bậc giác ngộ, mà đại diện là đức Phật lịch sử Thích Ca Mâu Ni, người đã khám phá ra chân lý Duyên khởi của vũ trụ. Sự thấu đạt và thực tập tốt theo chân lý này sẽ giúp chuyển hóa những bế tắt khổ đau triền miên nơi đời sống tinh thần của con người, đồng thời tạo nên nên một sức mạnh nội tâm phong phú và thanh thản.
        2- Pháp [法;  P: Dhamma;  S: Dharma;  E: Truth;  F: (la) Doctrine]:  Là chân lý vũ trụ - chân lý Duyên khởi đã được đức Phật khám phá, và sau đó được giảng dạy truyền trao cho con người, để bất cứ ai cho dù ở xã hội nào, thành phần nào, tôn giáo nào, … khi được thực hành đúng đắn giáo pháp chân lý này, đều có thể trở thành bậc giác ngộ như chính đức Phật.
        3- Tăng [僧;  P;S: Sangha;  E:Buddhist;  F: (les) Disciplesdu Buddha]:  Là những ai thật sự nương nhờ giáo pháp của đức Phật khám phá và thực hành chân chánh giáo pháp này. Người tại gia hay xuất gia khi nương nhờ và thực hành chân chánh giáo pháp này đều có thể gọi là tăng: tăng tại gia  hay  tăng xuất gia.
Trong bước khởi đầu, cả hai tăng tại gia và tăng xuất gia đều ở vị trí là phàm tăng.  Vị tăng xuất gia có điều kiện tu học tốt hơn là tăng tại gia.  Vị tăng tại gia còn gọi là cư sĩ.
Trong tu học, tùy theo căn tính và sự tinh tấn nỗ lực của mỗi người, mà không phân biệt là tăng tại gia hay tăng xuất gia đều có thể đạt đến kết quả giác ngộ sau cùng, và được gọi là thánh tăng.
Trên thực tế, dù ở vị trí nào, đã có vô số vị đạt tới quả vị giác ngộ khi thực hành giáo pháp này của đức Phật, và Tăng trong Tam Bảo hàm ý là thánh tăng [聖僧;  E:holy buddhist].
Như vậy, Tam Bảo là một cơ cấu hợp thể 3 duyên Phật-Pháp-Tăng đã đặc trưng nói lên một chân lý hiện thực với đầy đủ tính chất thiết thực của nó, bởi Phật là người khám phá và chứng nghiệm chân lý, Pháp là chân lý khách quan được đức Phật khám phá và truyền dạy cho mọi người học hiểu và thực hành chân lý này, Tăng là người được học hỏi và  thực hành chân lý đạt kết quả cụ thể như chính đức Phật.  Vì thế, Tam Bảo không là thứ chân lý suy tưởng hay chân lý ảo tưởng chủ quan được áp đặt một cách vô điều kiện.
          Trong đời sống tu học, nương tựa Tam Bảo – tức nương theo chân lý Duyên khởi. Một trong những nguyên tắc thực hành của chân lý này chính là Nhân-Quả, mà cụ thể là Tứ Đế với 2 cặp nhân-quả.  Hai cặp nhân-quả này thể hiện sự tự tin, tin rằng khổ đau hay hạnh phúc là do chính mình tạo ra bằng những suy nghĩ, nói năng và hành động thiện hay bất thiện, không ai có quyền ban phước giáng họa hay chi phối đời sống của mình ngoài sự vận hành khách quan của Nhân-Quả.
- Trong Tăng Chi Bộ kinh, đức Phật dạy: “Ta là chủ nhân của Nghiệp, là kẻ thừa tự của Nghiệp. Nghiệp là thai tạng, nghiệp là quyến thuộc, nghiệp là điểm tựa. Phàm nghiệp nào đã làm, thiện hay ác, ta sẽ thừa tự nghiệp ấy”.
          Vì thế, gọi là mê Nghiệp cho những ai tự trói mình trong các chấp thủ – đầu mối của khổ đau, và ngược lại tuệ Nghiệp cho những ai biết chủ động tự vượt lên mọi chấp thủ.  Đây cũng là cách để nhận ra chúng sinh hay bậc thánh nơi cùng một con người.
          Một cách tương tự, trong đời sống tu học nương tựa Tam Bảo, thì các nguyên tắc Vô thường-Vô ngã, Trung Đạo-Ba-la-mật, Từ bi-Trí tuệ sẽ được hình thành một cách tự nhiên, mà đỉnh cao là thành tựu một nội tâm vô lượng,tiêu biểu là 4 tâm vô lượng: Vô lượng Từ, Vô lượng Bi, Vô lượng Hỷ, Vô lượng Xả.
          Thực tế cho thấy rằng chính niềm tin với một trí tuệ chân chánh nơi mỗi con người là động lực phát triển tâm từ, lòng thương yêu tất cả mọi người và mọi loài, tạo thành nguồn sống tươi đẹp, lành mạnh và sự tin tưởng, tương kính lẫn nhau dù trong bất cứ hoàn cảnh nào. Chẳng phải tướng cướp Vô Não (Angulimāla) đã tu tập và chuyển hóa thành A-la-hán Bất Hại, hay kỹ nữ Liên Hoa Sắc (Utpalavarṇā) đã trở thành A-la-hán có thần thông đệ nhất trong hàng Ni chúng… đã là kết quả từ những niềm tin chân chánh – Chánh tín!
Xem thêm:

- Ngũ căn – Wikipedia

- Ngũ lực –Wikipedia

- Tam bảo – Wikipedia

- Tín (Phật giáo) –Wikipedia

- Kiến (Phật giáo) –Wikipedia

- Ngũ Căn Và Ngũ Lực -Phật Học

- Ngũ căn ngũ lực – thuvien-thichnhathanh

- Ngũ Căn Ngũ Lực- Trang Nha Quang Duc

- Ngũ quyền, Ngũ căn (Pañcindriya) -vomonthientu.org

          Sau khi đức Phật qua đời, tinh thần sùng tín và lễ nghi có nhiều phát triển, điều này đã ít nhiều làm lệch lạc đi tinh thần trí tuệ truyền thống trong đạo Phật.  Điển hình là hình ảnh được ghi lại trong kinh Đại Bát Niết Bàn … về việc vua chúa các nước lân cận Kusinara – nơi đức Phật tịch diệt – đã tranh nhau di tích hoại thể của đức Phật để đem về thờ phụng.

          Sự quá sùng bái được xem là không sát với lời di huấn sau cùng của đức Phật nơi kinh Đại Bát Niết Bàn: “Sau khi ta chết đi, điều mà các con phải giữ gìn là Chánh pháp.  Chính Chánh pháp sẽ thay thế ta ở cõi đời này.  Hãy giữ gìn lấy Chánh pháp!”.  Trong tâm lý con người, có lẽ Chánh pháp là một cái gì trừu tượng, khó hiểu để mà nương tựa, trong khi một “sự vật kỳ lạ” nào đó được tô hồng cũng đủ gây nên sự sùng bái và nuôi dưỡng lòng tin.

          1) Chánh tín trong Phật giáo Nam truyền.

          Chánh tín trong Phật giáo Nam truyền có các đặc điểm sau:

+ Kinh điển:  Tam tạng Pali giản dị và tự nhiên.

                    + Thờ:  Đức Phật Thích Ca duy nhất.

                    + Sùng tín:  “Tam Bảo – Phật-Pháp-Tăng”.

          Chánh tín nơi Phật giáo Nam truyền có tính đơn giản, không quá khích và tránh vụ lợi.

          2)Chánh tín trong Phật giáo Bắc truyền.

                    Chánh tín trong Phật giáo Bắc truyền có các đặc điểm sau:

                    + Kinh điển:  Tam tạng Hán văn với cách trình bày hoa mỹ, phóng đại, phi thường, siêu nhiên nói lên sự sùng bái.

                    + Thờ:  Đức Phật Thích Ca và chư Bồ-tát.  Đặt nặng hạnh nguyện Bồ-tát, ghép từ bi và đức tin cùng với trí tuệ.

                    + Sùng tín:  “Tam Bảo – Phật-Pháp-Tăng” và Chân Như [dựa theo luận Đại Thừa Khởi Tíncủa Tổ Mã Minh (馬鳴; S: Aśvaghosha)] 

Aśvaghoṣa -Wikipedia

Mã Minh – Wikipedia tiếng Việt

Chân Nhưlà khái niệm đặc trưng cho bản thể của vũ trụ, tương tự như các từ gọi Chân Tâm,  Thật Tướng,  Chân Thật Tướng,  Viên Thành Thật Tướng, thể hiện ý bình đẳng và hoàn thiện nơi mọi sự mọi vật.  Khái niệm này có những hiệu ứng tốt về định tâm trong phương pháp Thiền.

Về tính đặc thù trong Chánh tín, mỗi tông phái lấy một hay nhiều bộ kinh trong Tam tạng Hán văn – xuất hiện sau Tam tạng Pali – làm kim chỉ nam, có vai trò quan trọng trong tu học.

1/. Thiền tông: 

- Chánh tín:  đó là phương châm Chánh niệm-Tỉnh giác, trong đó Chánh niệm là nhân tu học và Tỉnh giác là quả giác ngộ-giải thoát.  Chánh niệm có nội dung về Phật tính của vạn pháp (mọi sự mọi vật), đó là Duyên hợp tính =Không tính(空性; P: Suññatā;  S: Śūnyatā;  E: Emptiness– Không tính – Wikipedia: tính chất không thực).  Đây là tư tưởng Bát-nhã Ba-la-mật(= tuệ giác) trên nền tảng của chân lý Duyên khởi.  Đối tượng tu tập là người có căn tính lý trí.

Phương pháp này còn gọi là phương pháp “Trực chỉ Nhân tâm”, nghĩa là làm thấy biết rõ Thật-Giả, tức Chân-Vọng hay Chân tâm-Vọng tâm trong toàn thể sự sống.

- Kinh điển chính: Gồm kinh Đại Bát Nhã Ba La Mật Đa – đặc biệt là Bát Nhã Tâm kinh, kinh Kim Cương, kinh Lăng Già, kinh Diệu Pháp Liên Hoa, kinh Hoa Nghiêm, kinh Pháp Bảo Đàn …

2/. Tịnh tông = Tịnh độ tông.

          - Chánh tín: Đó là phương châm Tín-Nguyện-Hạnh, nghĩa là phương pháp tu tập theo Tín tâm, Nguyện tâm và Hạnh Tâm tùy 2 loại đối tượng sau:

+Đối tượng có căn tính tình cảm:

.Tín tâm:   Đó là niềm tin về một tịnh độ của đức Phật biểu tượng A-di-đà, là môi trường tốt không ô nhiễm và bất thối chuyển cho sự tu học trong tương lai, cho đến khi viên mãn theo 9 cấp gọi là Cửu Phẩm Liên Hoa.

. Nguyện tâm:  Đó là định hướng những phước lành có được từ sự tu tập trong hiện tại, để tái sinh vào tịnh độ của đức Phật A-di-đà sau khi mãn phần của kiếp sống này.

.Hạnh tâm:   Đó là luôn cố gắng ghi nhớ và nỗ lực thực hành việc tạo phước lành, trong đó việc niệm danh hiệu đức Phật A-di-đà "Nam mô A Di Đà Phật" là một thực hành trọng yếuđể giữ tâm không bị loạnđộng,đó làĐịnh: (定;  P;S: Samādhi;  E: Concentration, Unification of mind)theo 3 cách sau, được gọi là Niêm Phật Định hay Niệm Phật Tam-muội:

          +Đối tượng có căn tính lý trí:

          . Tín tâm:   Đó là niềm tin về một tịnh độ nơi chính mình, là cõi xứ an tịnh nơi nội tâm của mình, đó là ý tưởng “Tâm tịnh thì thế giới tịnh, Tâm bình thì thế giới bình” xuất phát từ lời dạy của đức Phật nơi kinh Tâm Địa Quánnhư sau: 

“Tâm tạo chư Phật, tâm tạo chúng sanh, tâm tạo thiên đường, tâm tạo địa ngục, tâm vọng động thì muôn ngàn sai biệt sanh khởi, tâm bình thì thế giới thản nhiên, tâm không thì nhất đạo thanh tịnh, tâm hữu thì vạn cảnh tung hoành. Tự mình đạp mây mà uống nước cam lộ, hay uống máu mủ, cũng tự mình gây nên, không phải trời sanh hay đất mà có.”

 . Nguyện tâm:   Đó là định hướng chuyển hóa từ nội tâm loạn động sang nội tâm an tịnhnhư trong kinh Pháp Cú– 165 chỉ dạy như sau:  

“Lành-Dữ  bởi ta, chứ không ai có thể  làm lành cho ta được. Thanh tịnh-Ô động cũng bởi ta, chứ không ai có thể làm thanh tịnh cho ta được”.

Lành dữ bởi nơi ta.                                                                Không ai lành cho ai.                                                                     Nhiễm tịnh do ta cả.                                                                      Không ai thanh tịnh ai.

          - Kinh điển chính:Gồm 3 bộ kinh chính là kinh A-di-đà, kinh Quán Vô Lượng Thọ, kinh Vô Lượng Thọ Trang Nghiêm.

--------------

(*)Chú thích:

          3/. Mật tông.

- Chánh tín:       

Có thể nói Mật tông có hình thái về đối tượng tu học tương tự như Tịnh tông, trong đó niệm Phật được thay bằng niệm Chân ngôn đa dạng hơn gọi là Khẩu mật.  Còn thân thì sắc tướng trang nghiêm hơn với Ấn quyết gọi là Thân mật.  Cả hai dạng này là hình thức của thiền định, là phương tiện (năng lượng thị giác và năng lượng thính giác) mang hình thức lễ nghi,tỏ rõ thái độ trân trọng tập trung,hỗtrợ cho việc tu học thiền quán – tức thiền tuệ để chuyển hóa nội tâm. 

Việc chuyển hóa nội tâm là một quá trình chuyển hóa lý trí, mà việc này đòi hỏi người tu phải có một căn tính lý trí tốt.  Vì thế, để chuẩn bị tốt cho việc thiền quán, có năm chủ đề (S: pañcavacanagrantha) quan trọng mà người tu phải được học hỏi, nghiên cứu trong một thiền viện tại Tây Tạng nhằm đạt được danh hiệu Gueshe (tương ứng với Thượng toạ tại Đông Á và Đông Nam Á, hay với bằng cấp Tiến sĩ Phật học của phương Tây) gồmcác lĩnh vực sau:

- Bát-nhã-ba-la-mật-đa (S: Prajñāpāramitā)

- Trung Quán (S: Mādhyamika)

- Nhân Minh hay Lượng học (S: Pramāṇavāda)

- Vi Diệu Pháp(S: Abhidharma)

- Luật (S: Vinaya).

          - Kinh điển chính:  Gồm kinh Bát Nhã Ba la Mật Đa, kinh Lăng Già, Trung Quán luận, Duy Thức luận.

          Đạo Phật với Phật giáo Nam truyền và Phật giáo Bắc truyền đều có mục tiêu là sống trong chân lý, mà Tuệ giác là sự nghiệp cốt yếu(Quả),Chánh tín chỉ là phương tiện tạm (Nhân), và tất nhiên là không có chỗ đứng cho mê tín và cuồng tín.

Xem thêm:

Bài đọc thêm

Nghi

          Nghi là lý trí suy xét nhưng không nhận rõ được lẽ thật hư, là trạng thái tâm lí không biết chắc rõ ràng, không thể xác quyết là phải hay quấy. Khi có điều nghi ngờ, người ta thường có khuynh hướng dùng triết lí để phân tích vấn đề, hoặc quán sát trực tiếp vấn đề, để mong thấy rõ cái lý lẽ chân thật.

          Dưới đây là sơ nét tìm hiểu về Nghi trong thiền định là Nghi triền cái (Nam tông) và Nghi tình (Bắc tông), và Nghi kết sử (Nam tông) trong thiền tuệ.

1) Nghi triền cái疑纏蓋 hayNghi疑:  Có nghĩa là ngờ vực, do dự, phân vân. Nghi là một trong 5 triền cái, là một trong 5 chướng ngại trong Thiền định.

-----------------

^(*)Chú thích:

Nimitta: nimitta đề cập đến một hình ảnh xuất hiện trong tâm trí sau khi phát triển một mức độ định nào đó.

3) Nghi tình疑情. 

Trong Thiền tông, khởi đầu của “nghi” là nghi một hiện tượng ngoại giới, rồi dần dần chuyển hướng vào nội giới, hình thành một “khối nghi” - tức là “nghi tình”, làm điều kiện dễ dàng cho trí quán chiếu trực tiếp phát sinh.

Do đó, Thiền tông thường nhấn mạnh rằng, cái nghi lớn (đại nghi) chính là cái tuyệt đối cần thiết cho sự tham thiền ngộ đạo. Ví như có vị sư làm mất chiếc áo cà sa duy nhất, tìm không thấy, cứ nhớ mãi trong lòng, niệm niệm không quên, để rồi lại đi tìm, cho đến khi nào tìm thấy mới thôi. Cho nên, “nghi” là điều tối quan trọng của hành giả tập thiền, có nghi mới có chứng ngộ; và cái nghi đó được gọi là “chân nghi” (cái nghi chính đáng). Không có cái nghi tình (chân nghi) này thì sẽ không hi vọng có ngày chứng ngộ.

Nghitình trong công án thiền là nghi vấn rồi lặng lẽ kiên trì chờ đợi sự bùng vỡ bất ngờ chứ không được tìm cách lý giải. Thí dụ:

- Khi đệ tử hỏi Ngài Triệu Châu, “Con chó có Phật tánh không?” Triệu Châu đáp: “Không!”  Nguyên câu hỏi là một công án (公案= câu thoại) và chữ “Không” là thoại đầu (話頭= trước lời nói – chỗ trọng yếu, trung tâm của công án).

- Hành giả tham thiền bất cứ công án nào, hễ có dấu hỏi tức có nghi tình, nếu lấy câu thoại làm đối tượng ta có thiền công án (= tham công án), nếu lấy thoại đầu làm đối tượng ta có thiền thoại đầu (= tham thoại đầu). Hành giả không được tự ý trả lời cho đến khi hoát nhiên liễu ngộ.

Thiền tông với Tổ sư thiền có giáo ngoại biệt truyền, là phán trực tiếp, tức không cho nổi lên một niệm. Trong khi các pháp môn thiền quán khác là đều dùng cái biết để tu, dùng ghi nhớ biết, tìm hiểu biết để tu; thì ngược lại, Tổ sư thiền không cho tìm hiểu, ghi nhớ và suy nghĩ.

Nghi triền cái và Nghi tình là những tu tập định. Nếu là định vô vi vô ngã thì mới thoát tam giới, ngược lại định nào còn hữu vi hữu ngã (do nỗ lực của bản ngã tạo thành) thì không thoát khỏi tam giới. Như vậy là còn tuỳ vào cách hành giả tham thiền như thế nào mới để đạt được quả Giải thoát .