Thế hệ của tôi, của lớp cha chú trong gia đình, kể cả xóm làng khi muốn nói hay diễn tả cái gì đó thật nhiều, không thể giới hạn mức độ, thì thường nói là: “Líp ba ga luôn...!”.
Ra phố, xuống chợ mua sắm tràn trề, tá lả, đụng đâu mua đấy, gặp món đồ nào mà khoái thì mua liền, được kêu là "Mua líp ba ga".
"Líp ba ga” là phiên âm của tiếng Pháp “libre bagage”, trong đó từ “libre” có nghĩa là: Miễn phí, tự do và “bagage” có nghĩa là hành lý.
Cụm từ này có liên quan tới xe đò Lục Tỉnh thời xưa đó...
Như chúng ta biết người Nam Kỳ khoái xổ tiếng Pháp rất nhiều vì ngày đó sinh ngữ Pháp lấn át Anh văn mà...
Ông tài kế kêu là: Sốp phơ (chauffeur), sốp phơ ôm cái bánh lái kêu là ôm vô lăng (volant), khi cho xe “đậu” lại thì nói là arrête la voiture.
Trên xe có anh lơ xe. Lơ xe từ tiếng Pháp là: Contrôleur là “người soát vé”.
Người Nam Kỳ chỉ nhớ được chữ leur và biến thành "lơ xe" tức là người phụ xe đò.
Khi khách lên xe, anh lơ sẽ dộng vô thành xe vài cái và nói lớn :
"Bà con cô bác ngồi ngay ngắn, xe chuẩn bị đề pa.” Đề pa tiếng Pháp là départ có nghĩa là khởi hành, rồ máy vô số cho xe chạy.
*Vậy “Líp ba ga” là gì...?
Nó là thuật ngữ ám chỉ đi xe đò mà mang vác hành lý cồng kềnh, xe đò chở hàng chất đầy trên mui.
Xe đò Lục Tỉnh một thời vừa chở khách vừa chở hàng hóa, chở luôn gà vịt, xe đạp, gióng gánh, bao bị, đó hình ảnh chất đầy mui xe là minh chứng cho thấy hàng ngày khi xe lăn bánh...
Khi lên Sài Gòn đi học, mỗi tuần leo xe đò, cái xe đạp chất trên nóc xe, khi tới bến xe, thì bà chủ xe tính thêm chút đỉnh tiền “baga"(bagage) chiếc xe đạp, bả đứng chờ sẵn ngay dưới đất ngày cái chỗ cửa lên xuống, miệng tía lia:
“Cho tui xin tiền baga đi cô bác ơi...!”
Người Nam Kỳ dần dần còn biến chữ "ba ga" trong chiếc xe đạp, cái yên xe kêu là ba ga, mà phải gọi chính xác là “porte bagages”, tự dưng kêu riết thành ba ga và tự nhiên thành cái yên xe.
Có anh kêu bồ như vầy :
-Em leo lên ba ga anh chở về cho lẹ, trời tối thui rồi...!
“Líp ba ga” trở thành một cụm từ xài khắp xã hội Miền Nam, có ý chỉ hành động xả láng, tự do, thoải mái như vô bia trăm phần trăm...
Hôm nay, bà vợ về nhà bên ngoại, vậy là ông chồng ở nhà mà tha hồ: chơi líp ba ga, ngủ líp ba ga, ăn líp ba ga và nhậu líp ba ga...!
Ở vùng quê, năm hết, Tết đến, các nhà đều chưng trên bàn thờ mâm Ngũ quả: Cầu (Mãng cầu), Sung (trái Sung), Dừa (Dừa trái), Đủ (Đu đủ), Xài (trái Xoài) để bước sang năm mới đủ đầy, sung túc.
Nhưng vẫn có nhà “chơi lạ” chỉ chưng Tam món thôi: Xài (trái Xoài), cái Paga và cái Líp xe đạp thôi: ý muốn được dư dả, xài xả láng trong năm...
“Líp Ba Ga” là thế đó...!
Hà Huê Mỹ & Lê Công Thành
_____________
Đỗ Hứng gởi