TIẾNG VIỆT THỜI NAY + DẠY CON ÁI NGỮ
1 - TIẾNG VIỆT THỜI NAY
Hôm nay, tôi nhận được một email của một người Sài Gòn mở đầu bằng chữ “Kính gởi …” (thay vì ‘kính gửi’). Mát dạ ghê nơi! Và, làm tôi có cảm hứng thổ lộ vài tâm tình về tiếng Việt ngày nay.
Tôi là người lớn lên với Tiếng Việt thời trước 1975, tức là Tiếng Việt trong Tự Lực Văn Đoàn của những Khái Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam, v.v. Đó cũng là tiếng Việt của các tiền bối như Hoàng Xuân Hãn, Phạm Quỳnh, và sau này là Mai Thảo và nhóm tạp chí Bách Khoa lừng danh một thời. Đó cũng chính là Tiếng Việt thời 1945 và sau này được gìn giữ ở trong Nam.
Thời đó, chúng tôi nói và viết Tiếng Việt theo thứ tự tự nhiên. Chẳng hạn như chúng tôi được dạy là 'hôi thúi' (hay 'hôi thối') vì một vật thể khi bị chết đi, nó đi từ 'hôi' mới đến 'thúi.' Chúng tôi nói 'khai triển' (khai trương rồi mới phát triển). Các thầy dạy cho biết đó là cách nói của người Việt được coi là thuận với thiên nhiên.
Do đó, ngày xưa, Tiếng Việt chúng ta được cấu trúc theo công thức tự nhiên đó. Có thể tìm thấy những chữ thường ngày như: bảo đảm, đơn giản, thành hình, khai triển, ít nhiều, v.v.
Thế nhưng sau 1975, những chữ đó đột nhiên bị đảo lộn thành: đảm bảo, giản đơn, hình thành, triển khai, nhiều ít, v.v. Những chữ này có cùng nghĩa như những chữ trên, nhưng nó chỉ đảo ngược cách nói/viết.
Tại sao có sự đảo ngược này?
Câu trả lời đơn giản là do Tàu hoá.
Thật vậy, rất nhiều chữ sau này được dùng theo cách dùng của người Tàu. Chẳng hạn như người Tàu hay nói ngược với chúng ta. Thay vì nói 'bảo đảm', họ nói 'đảm bảo'. Chúng ta nói 'khai triển', họ thì 'triển khai'. Vân vân.
Thật ra, những chữ như 'bảo đảm', 'khai triển', 'đơn giản', v.v. đều xuất phát từ chữ Hán. Nhưng các vị tiền bối chúng ta nói ngược với họ, có lẽ một phần là theo lẽ tự nhiên, và quan trọng hơn là không bị Tàu hoá.
Tiếng Việt ngày nay rất ư là hỗn tạp và phức tạp. Hỗn tạp là thứ lai căng (như ‘tuổi teen’), và phức tạp là làm cho tối nghĩa (ví dụ như ‘một cá thể trâu’). Mới đây còn có 'topping' nữa chứ! Loại tiếng Việt này làm đau đầu những người thuộc thế hệ tôi, và làm nhói tim những ai còn quan tâm đến sự trong sáng của tiếng Việt.
Hôm qua, cô tiếp viên sau khi tính toán tiền ăn xong rồi nói:
"Dạ, phần của mình là 56 ngàn ạ"
Tôi muốn ghẹo cô ấy, nên giả bộ hỏi "'mình' là ai vậy con?" Cô ta bẽn lẽn nói "Dạ, con quen miệng ạ". Tôi lại chọc: người miền Nam không nói "ạ".
Rồi còn những cách dùng sai nghĩa nữa, mà tiêu biểu là 'liên hệ' và 'liên lạc'. Chẳng hiểu từ đâu mà ngày nay ở trong nước ai cũng dùng chữ 'liên hệ' theo ý nghĩa contact của tiếng Anh. "Anh cần thêm bất cứ điều gì, cứ liên hệ qua số điện thoại ...". Đáng lí ra phải là 'liên lạc'.
'Liên hệ' theo tôi hiểu là quan hệ huyết thống, máu mủ ruột thịt trong gia đình, tiếng Anh là 'relate'. Còn 'Liên lạc' có nghĩa là tiếp xúc giữa các cá nhân, tiếng Anh là 'contact'. Rõ ràng như vậy, mà chẳng hiểu sao đi đâu cũng thấy 'liên hệ'. Tôi nghi là cũng do Tàu hoá mà ra.
Lại nói đến chữ 'khả năng' cũng bị đổi nghĩa. 'Khả năng' có nghĩa là năng lực để làm một việc gì (tiếng anh là capacity). Vậy mà ngày nay người ta dùng chữ 'khả năng' theo cái nghĩa 'có thể' (probable): 'Chiều nay trời có khả năng mưa'. Trời ơi! Sao không nói "Chiều nay trời có thể mưa"? Lại một cách Tàu hoá?
Khó ưa nhứt là chữ ‘Việt Kiều’. Tôi nghĩ giới báo chí không chịu tìm hiểu nghĩa nên dùng chữ không đúng. ‘Kiều’ có nghĩa là người ngoài đến sanh sống nơi mình cư trú. Do đó, chúng ta mới có Hoa Kiều, Pháp Kiều. Tôi là người Việt về thăm quê thì mắc mớ gì mà gọi tôi là ‘Việt Kiều’?! Đáng lí ra nên gọi là ‘Kiều Bào’.
Chói tai nhứt là nghe cách đánh vần ngày nay. Lúc nào cũng Bờ Cờ Sờ ... nghe thiệt khó vô. Đó là cách phát âm đánh vần thời Bình dân Học vụ (thời 1930-1940) để giúp cho người mù chữ làm quen với chữ cái trong tiếng Việt, chớ đâu phải cách đánh vần chánh thức. Đâu có ai dùng nó để chỉ A Bê Xê (ABC) đâu. Các nhà ngôn ngữ học cũng đã nói cách đánh vần Bờ Cờ Sờ là sai. Vậy mà ngày nay trên đài truyền hình, đài phát thanh oang oang Bờ Cờ Sờ!
Có lần tôi thấy sốc khi nghe một đồng nghiệp Pháp nói với tôi rằng tiếng Pháp ở Paris ngày nay là loại hỗn tạp, còn tiếng Pháp ở Québec (Canada) mới là ‘chuẩn’. Chẳng biết nhận xét đó đúng hay sai, nhưng tôi có cảm giác nó hợp với tiếng Việt ngày nay: tiếng Việt ở hải ngoại mới chuẩn hơn tiếng Việt ở trong nước.
2 - DẠY CON ÁI NGỮ
Ái ngữ là những lời yêu thương, chân thành, ẩn chứa một trái tim rộng mở, có thể bao dung và thâu nhận vạn sự trong đời. Ái ngữ không chỉ được thể hiện qua lời nói mà còn qua từng ánh mắt, nụ cười, qua thái độ lắng nghe tràn đầy sự có mặt mà bạn dành cho ai đó. Bạn có muốn trở thành người khơi gợi và hướng dẫn để con mình sở hữu khả năng ấy không? Nếu câu trả lời của bạn là “có”, thì bài viết này ra đời dành cho bạn.
Về bản chất, ta không thể cho ai điều mà ta không có. Cũng theo lẽ đó, ta không thể trang bị cho con thứ mà chính ta vẫn còn mù mờ, chưa rõ. Có một sự thật rằng trẻ thường không bị tác động nhiều bởi những lý thuyết suông mà ta rao giảng. Ngược lại, dù vô ngôn, cách ta nghĩ và hành động mới chính là thứ khắc sâu vào tiềm thức và ảnh hưởng mạnh mẽ đến quá trình định hình nhân sinh quan cũng như cá tính của trẻ sau này.
Hãy tự vấn lại chính mình: Có phải những lúc cô đơn, chán chường, bạn cũng thầm ước có ai đó trong đời lắng nghe mình vô điều kiện? Dù mạnh mẽ, đôi khi bạn cũng cần lắm một trạm dừng để nhận được lời động viên, an ủi và khích lệ tinh thần. Diễm phúc này không phải ai trong đời cũng may mắn có được. Vì vậy, nếu bạn có khả năng mang thứ ánh sáng ấy đến cho người khác, sự ấm áp của bạn sẽ trở thành phúc lành cho chính bạn cũng như những người bạn yêu thương. Với những cách sau đây, hy vọng rằng không chỉ trong việc giáo dục con cái mà ngay cả trong cuộc đời mình, bạn cũng sẽ nhận được đôi phần phúc lạc.
1. Không bình phẩm, nói xấu sau lưng người khác
Phán xét là một thuộc tính của con người. Chúng ta thường dễ dàng phán xét theo hướng tiêu cực về người khác qua lời nói, thái độ, hoặc thậm chí chỉ là suy nghĩ. Nhưng nếu đổi ngược lại, khi chính mình trở thành nhân vật trong câu chuyện mua vui của kẻ khác, mấy ai cảm thấy thoải mái và có thể hoàn toàn xem như không có gì? Cũng theo lẽ đó, nếu việc phán xét anh A, cô B với giọng điệu thiếu tôn trọng của cha mẹ diễn ra thường xuyên trước mặt trẻ, có thể trẻ không hiểu hết nội dung câu chuyện, nhưng năng lượng và hình ảnh ấy sẽ vô thức khắc dần trong tâm hồn con một phiên bản sao y. Con sẽ lớn lên với những đặc tính giống hệt con người mà trong vô thức bạn thể hiện cho con thấy. Nó không chỉ dừng lại ở một lời buôn chuyện vô thưởng vô phạt nữa, mà đã trở thành những hạt giống sân hận bạn lỡ tay gieo trồng trong tâm khảm đơn thuần, thiện lương của chính con mình. Hãy thận trọng trong từng mảy may suy nghĩ và hành động để tránh cho đời con một cái nạn chỉ bởi những giới hạn của chính mình.
2. Lời từ ái qua ngôn từ và hành động
Mỗi con người khi sinh ra đã mang những thiên tính khác nhau, nên cùng một tình huống, một sự việc, có người xử thế này, kẻ lại xử thế khác, âu cũng là lẽ đương nhiên. Khi ai đó gặp điều bất như ý, việc khuyên răn theo kiểu kẻ cả như “Bạn nên như thế này…”, “Đáng lẽ bạn nên như thế khác…” đều không mang lại ích lợi gì, ngoài việc dồn đối phương gần hơn đến những hố đen cảm xúc. Sự chấp nhận và lắng nghe lúc này có sức mạnh hơn muôn ngàn lời rao giảng. Cho đối phương cảm giác về sự thấu cảm từ bạn là cách hữu hiệu nhất để giúp họ thắp lên ánh sáng tự thân, rồi lần hồi đứng dậy tìm đường thoát ra khỏi những vấn đề của mình. Áp dụng cách này trong việc xử sự với trẻ và cả người xung quanh là cách gián tiếp bạn dạy con mình về lòng từ ái. Hãy nói với con rằng ngôn từ đôi khi không chỉ là âm thanh, mà còn là dòng chảy năng lượng tốt lành – thứ được ấp ôm bằng tình yêu, sự tử tế và một tấm lòng bao dung rộng mở – điều con có thể cho đi và nhận lại trong đời.
3. Lời chân thật giúp người khác tốt hơn
Con người vốn bất toàn, nên thật đáng quý nếu trong đời bạn gặp được một người vì tình thương mà chân thành góp ý, mong muốn giúp bạn trở nên tốt đẹp hơn mỗi ngày. Nhưng góp ý cũng có năm bảy đường, chia thành nhiều loại tác ý khác nhau. Hãy cẩn trọng, vì trong cuộc sống không ít người tự dối mình, gạt người, ngụy trang tinh vi dưới chiếc áo choàng mang tên “thẳng thắn” để tha hồ làm tổn thương lòng tự trọng của kẻ khác, nhằm thỏa mãn cái tôi đầy sân hận của chính mình. Những lời nói chân thành, thái độ hòa nhã, tinh tế trong việc góp ý là một nghệ thuật sống. Người thi triển nó cần có yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất: lòng chân thành – chân thành nghĩ cho sự phát triển hoàn thiện của đối phương. Chính điều đó sẽ tạo nên dòng năng lượng tốt lành, khơi thông, dẫn lối để lời ta nói chạm đến và ở lại mãi trong tim người khác với lòng biết ơn sâu sắc. Cách bạn hành xử với con cái cũng nên dựa trên thuật này, chắc chắn đứa trẻ sẽ thấm nhuần phong vị ấy từ bạn, để rồi thể hiện trong mỗi hành động của mình về sau.
4. Lời dịu dàng trong giao tiếp thường nhật
Có một tật xấu mà đa phần chúng ta mắc phải: ôn tồn, dịu dàng với người lạ, nhưng với người ta thương, lắm khi ta lại bòn sẻn từng tiếng ngọt ngào. Không phải bởi lòng ta khô khan, ngược lại là đằng khác, nhưng ta không quen. Từ nhỏ đến lớn, không ai dạy ta làm điều đó. “Gieo hành vi, gặt thói quen”, nên từ buổi phôi thai đến tận bây giờ, tôi luôn chủ tâm tạo ra một môi trường giao tiếp đầy mật ngọt cho các con mình. Lời chào buổi sáng, nụ hôn chúc ngủ ngon, lời hân hoan thăm hỏi khi đón con giờ tan lớp… Tôi luôn tìm mọi cơ hội thể hiện lòng yêu thương, trân quý của mình trước sự hiện diện của các con. Và như một lẽ đương nhiên, những thói quen ngọt ngào thẩm thấu rất nhanh vào lòng con trẻ. Một thói quen được lặp đi lặp lại nhiều lần sẽ trở thành thiên tính. Trong lời ăn tiếng nói hàng ngày, các con sẽ tự nhiên thể nhập vào cách cư xử ấy, luôn nhã nhặn, ôn tồn khi giao tiếp với người xung quanh.
Nếu xét lại, bạn sẽ nhận ra những mâu thuẫn trong đời, ngoài việc xuất phát từ quyền lợi, không ít trường hợp chỉ do lời ăn tiếng nói mà ra. “Chim khôn hót tiếng rảnh rang, người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe”. Hãy học hỏi, điều chỉnh, gắng sức mài giũa để giúp bản thân đạt đến một nhân cách hoàn thiện. Bởi bạn chính là chiếc gương soi trung thành và tin cậy nhất, giúp con trẻ soi mình và phát triển thành một con người tử tế về sau.
GS Nguyễn Tuấn
_________________
Đỗ Hứng gởi
