‘Tôi đã tham gia vào cuộc chiến như thế nào?’
Chuyện chưa kể về việc Elon Musk ủng hộ Ukraine
Một giờ trước khi Nga tiến hành cuộc xâm lược Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, Nga đã sử dụng một cuộc tấn công bằng phần mềm độc hại quy mô lớn để vô hiệu hóa các bộ định tuyến của công ty vệ tinh Viasat của Mỹ cung cấp thông tin liên lạc cho Ukraine. Hệ thống chỉ huy của quân đội Ukraine đã bị tê liệt, khiến việc bố trí phòng thủ gần như không thể thực hiện được.
Các quan chức hàng đầu Ukraine đã điên cuồng kêu gọi người sáng lập SpaceX Elon Musk giúp đỡ và phó thủ tướng Mykhailo Fedorov đã sử dụng Twitter để thúc giục Musk gửi các thiết bị đầu cuối tới Ukraine để nước này có thể sử dụng hệ thống vệ tinh mà công ty đã xây dựng. Fedorov viết:
“Chúng tôi yêu cầu bạn cung cấp cho Ukraine các trạm Starlink."
Musk đồng ý. Hai ngày sau, 500 thiết bị đầu cuối Starlink đã được chuyển đến Ukraine. Gwynne Shotwell, chủ tịch của Musk tại SpaceX, đã gửi email cho Musk:
“Quân đội Mỹ đang tìm cách giúp chúng tôi vận chuyển, Nhà nước đã cung cấp các chuyến bay nhân đạo và một số khoản tiền hỗ trợ. Chắc chắn mọi người đang tập hợp lại!”
“Tuyệt vời,” Musk trả lời. “Nghe hay đấy.” Ông đã thực hiện một cuộc gọi qua Zoom với Tổng thống Volodymyr Zelensky, thảo luận về vấn đề hậu cần cho đợt triển khai lớn hơn và hứa sẽ đến thăm Ukraine khi chiến tranh kết thúc.
Kể từ khi còn là một đứa trẻ gầy gò và vụng về trong xã hội, bị đánh đập trên sân trường ở Nam Phi, Elon Musk đã thích tưởng tượng mình là một anh hùng tham gia vào các nhiệm vụ hoành tráng để giải cứu thế giới. Ông rất đam mê truyện tranh và niềm đam mê duy nhất của các siêu anh hùng đã gây ấn tượng với Musk.
“Họ luôn cố gắng cứu thế giới với chiếc quần lót mặc ngoài quần dài hoặc với những bộ đồ sắt bó sát, điều này thực sự khá kỳ lạ khi bạn nghĩ về điều đó,” anh nói. “Nhưng họ đang cố gắng cứu thế giới.” Cuộc chiến ở Ukraine, khi không có công ty nào hay thậm chí là quốc gia nào có thể quản lý để giữ cho các vệ tinh liên lạc hoạt động, đã cho Musk cơ hội ở vị trí trung tâm để thể hiện bản năng nhân đạo của mình khi đóng vai siêu anh hùng. Nó cũng cho thấy sự phức tạp của việc có cơ sở hạ tầng quân sự quan trọng được kiểm soát bởi một công dân thường có thiện chí nhưng tính khí đồng bóng.
Lauren Dreyer, giám đốc điều hành Starlink của SpaceX, bắt đầu gửi thông tin cập nhật cho Musk hai lần một ngày. “Các bộ công cụ Starlink đã cho phép Lực lượng vũ trang Ukraine tiếp tục vận hành các trung tâm chỉ huy chiến trường,” cô viết vào ngày 1 tháng 3. “Những bộ công cụ này có thể đóng vai trò sống còn, vì đối thủ hiện đang tập trung nhiều vào cơ sở hạ tầng liên lạc. Họ đang yêu cầu thêm nhiều bộ công cụ này hơn nữa.”
Ngày hôm sau, SpaceX gửi thêm 2.000 thiết bị đầu cuối qua ngả Ba Lan. Nhưng Dreyer cho biết điện bị mất ở một số khu vực nên nhiều khu vực trong số đó không hoạt động được. “Hãy đề nghị vận chuyển một số bộ pin và thiết bị thu năng lượng mặt trời tới hiện trường,” Musk trả lời. “Họ cũng có thể có một số Tesla Powerwall hoặc Megapack.” Các cục pin và tấm pin mặt trời đã sớm được gửi đi.
Mỗi ngày trong tuần đó, Musk đều tổ chức các cuộc họp định kỳ với các kỹ sư của Starlink. Không giống như mọi dịch vụ vệ tinh khác, họ có thể tìm cách đánh bại hoạt động gây nhiễu của Nga. Đến ngày 6 tháng 3, công ty đã cung cấp kết nối thoại cho lữ đoàn hoạt động đặc biệt của Ukraina. Bộ công cụ Starlink cũng được sử dụng để kết nối quân đội Ukraine với Bộ chỉ huy tác chiến đặc biệt chung của Mỹ và để sao lưu các chương trình phát sóng truyền hình Ukraine. Chỉ trong vài ngày, thêm 6.000 thiết bị đầu cuối và chảo vệ tinh đã được vận chuyển, và đến tháng 7 đã có 15.000 thiết bị đầu cuối Starlink hoạt động ở Ukraine.
Starlink đã sớm thu hút được sự quan tâm của báo chí. “Cuộc xung đột ở Ukraine đã cung cấp cho mạng lưới vệ tinh non trẻ của Musk và SpaceX một cơ hội thử nghiệm, kích thích mối quan tâm của nhiều quân đội phương Tây”, Politico viết sau khi làm phóng sự về những người lính Ukraine ở tiền tuyến sử dụng dịch vụ. “Các chỉ huy đã rất ấn tượng trước khả năng của công ty này, chỉ trong vòng vài ngày đã cung cấp hàng nghìn trạm vệ tinh to chỉ cỡ một chiếc ba lô đến một đất nước bị chiến tranh tàn phá và giữ chúng hoạt động bất chấp các cuộc tấn công ngày càng tinh vi từ tin tặc Nga.” Tạp chí Phố Wall cũng đã thực hiện phóng sự, trong đó một chỉ huy trung đội Ukraine nói với phóng viên: “Nếu không có Starlink, chúng tôi đã thua trong cuộc chiến”.
Starlink đóng góp khoảng một nửa chi phí cho các chảo vệ tinh và dịch vụ mà nó cung cấp. “Cho đến nay chúng ta đã cho tặng bao nhiêu?” Musk đã viết thư cho Dreyer vào ngày 12 tháng 3. Cô ấy trả lời: “2000 Starlink miễn phí và dịch vụ hàng tháng. Ngoài ra chúng ta bán với giá rẻ 300 chảo nữa.” Công ty đã sớm tặng thêm 1.600 thiết bị đầu cuối và Musk ước tính tổng số tiền đóng góp của họ vào khoảng 80 triệu USD.
Các nguồn tài trợ khác đến từ các cơ quan chính phủ, bao gồm các cơ quan ở Mỹ, Anh, Ba Lan và Cộng hòa Séc. Ngoài ra còn có sự đóng góp từ các cá nhân. Nhà sử học Niall Ferguson đã gửi email tới bạn bè đang tìm cách quyên góp 5 triệu đô la để mua và vận chuyển thêm 5.000 bộ dụng cụ Starlink. “Nếu bạn muốn đóng góp, vui lòng cho tôi biết ngay khi có thể,” ông viết. “Tôi không thể phóng đại tầm quan trọng của vai trò Starlink đã đóng trong việc giữ cho thông tin liên lạc của chính phủ Ukraine không bị người Nga cướp đi.” Ba giờ sau, anh nhận được thư trả lời từ Marc Benioff, tỷ phú đồng sáng lập Salesforce. “Tôi tham gia với 1 triệu đô la,” Benioff viết. “Elon mãi đỉnh.”
Tuy nhiên, đến tháng 9, cả Musk và các nhà lãnh đạo quân sự ở Ukraine và Mỹ đều nhận ra sự phức tạp trong mối quan hệ của họ. Một buổi tối thứ Sáu trong tháng đó, chỉ sau một tuần ở bên Musk, tôi trở về nhà ở New Orleans để xem một trận bóng đá ở trường trung học cũ của mình. (Nhân dịp đó là một trong những trận đấu cuối cùng của tiền vệ siêu sao của trường, Arch Manning.) Điện thoại của tôi bắt đầu rung lên với tin nhắn từ Musk.
“Đây có thể là một thảm họa lớn,” Musk nhắn tin. Tôi đi ra phía sau khán đài để hỏi Musk vấn đề là gì. Lần này có thể hiểu được rằng lần này ôngấy đang ở chế độ hoàn toàn khủng hoảng-siêu anh hùng-kịch tính kiểu Musk. Một vấn đề nguy hiểm đã nảy sinh và Musk tin rằng có “một khả năng không hề nhỏ”, như ông nói, rằng nó có thể dẫn đến một cuộc chiến tranh hạt nhân - mà Starlink phải chịu một phần trách nhiệm. Quân đội Ukraine đang cố gắng tấn công lén hạm đội hải quân Nga đóng tại Sevastopol ở Crimea bằng cách cử sáu tàu ngầm không người lái nhỏ chở đầy chất nổ và sử dụng Starlink để hướng dẫn tàu ngầm lao đến mục tiêu.
Mặc dù sẵn sàng ủng hộ Ukraine nhưng Musk tin rằng việc Ukraine tiến hành một cuộc tấn công vào Crimea, nơi Nga đã sáp nhập vào năm 2014 là liều lĩnh. Ông vừa nói chuyện với đại sứ Nga tại Mỹ. (Trong những cuộc trò chuyện sau này với một số người khác, Musk dường như ám chỉ rằng ông ấy đã nói chuyện trực tiếp với Tổng thống Vladimir Putin, nhưng với tôi, Musk nói rằng thông tin của ông ấy đã được chuyển đến qua đại sứ.) Đại sứ đã nói rõ ràng với Musk rằng một cuộc tấn công của Ukraine vào Crimea sẽ dẫn tới phản ứng hạt nhân. Khi tôi đứng đằng sau khán đài, Musk giải thích cho tôi rất chi tiết về luật pháp và học thuyết của Nga quy định về phản ứng như vậy.
Điều mà người Ukraine không biết là Musk đã quyết định không kích hoạt phạm vi phủ sóng của Starlink trên bờ biển Crimea. Khi quân đội Ukraine biết rằng Starlink sẽ không cho phép một cuộc tấn công như vậy, Musk nhận được những cuộc gọi và tin nhắn điên cuồng yêu cầu anh bật chế độ đưa tin. Fedorov, phó thủ tướng, người ban đầu tranh thủ sự giúp đỡ của Musk, đã bí mật chia sẻ với ông chi tiết về tầm quan trọng của tàu ngầm không người lái trong cuộc đấu tranh vì tự do của họ. “Chúng tôi tự chế tạo máy bay không người lái trên biển, chúng có thể tiêu diệt bất kỳ tàu tuần dương hoặc tàu ngầm nào,” Fedorov nhắn tin bằng một ứng dụng được mã hóa. “Tôi không chia sẻ thông tin này với bất kỳ ai. Tôi chỉ muốn bạn - người đang thay đổi thế giới thông qua công nghệ - biết điều này.”
Musk trả lời rằng thiết kế của máy bay không người lái rất ấn tượng, nhưng ông từ chối nói chuyện về Crimea, cho rằng Ukraine “hiện đã đi quá xa và mời gọi một thất bại chiến lược”. Ông đã thảo luận tình hình với cố vấn an ninh quốc gia của Tổng thống Biden, Jake Sullivan, và Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, Tướng Mark A. Milley, giải thích với họ rằng ông không muốn Starlink bị sử dụng cho mục đích tấn công. Ông cũng gọi điện cho đại sứ Nga để đảm bảo rằng Starlink chỉ được sử dụng cho mục đích phòng thủ. Musk nói: “Nếu các cuộc tấn công của Ukraine thành công trong việc đánh chìm hạm đội Nga, nó sẽ giống như một Trân Châu Cảng thu nhỏ và dẫn đến sự leo thang lớn. Chúng tôi không muốn trở thành một phần trong đó.”
Musk đã tự mình giúp đỡ tìm cách chấm dứt chiến tranh ở Ukraine, đề xuất một kế hoạch hòa bình bao gồm các cuộc trưng cầu dân ý mới ở Donbas và các khu vực khác do Nga kiểm soát, chấp nhận rằng Crimea là một phần của Nga và đảm bảo rằng Ukraine vẫn là một nước “trung lập”. quốc gia thay vì trở thành một phần của NATO. Đề xuất này gây ra một sự náo động. Đại sứ Ukraine tại Đức nói: “Cút mẹ mà.y đi là câu trả lời rất mang tính ngoại giao của tôi dành cho bạn”. Zelensky thận trọng hơn một chút. Ông đã đăng một cuộc thăm dò trên Twitter hỏi người dùng rằng họ thích Musk nào hơn: “Người ủng hộ Ukraine” hay “Người ủng hộ Nga”.
Musk đã phải lùi lại một chút. “Chi phí tự chi trả của SpaceX để kích hoạt và hỗ trợ Starlink ở Ukraine cho đến nay là ~ 80 triệu USD,” ông viết để trả lời câu hỏi của Zelensky. “Sự hỗ trợ của chúng tôi dành cho Nga là 0 USD. Rõ ràng, chúng tôi ủng hộ Ukraine”. Nhưng sau đó ông nói thêm: “Cố gắng chiếm lại Crimea sẽ gây ra cái chết hàng loạt, có thể thất bại và có nguy cơ xảy ra chiến tranh hạt nhân. Điều này sẽ là điều khủng khiếp đối với Ukraine và Trái đất”.
Vào đầu tháng 10, Musk đã mở rộng các hạn chế của mình đối với việc sử dụng Starlink cho các hoạt động tấn công bằng cách vô hiệu hóa một số vùng phủ sóng của nó ở các khu vực do Nga kiểm soát ở miền nam và miền đông Ukraine. Điều này dẫn đến một loạt các cuộc gọi khác và làm nổi bật vai trò to lớn mà Starlink đang nắm giữ. Cả Ukraine và Mỹ đều không thể tìm thấy bất kỳ hệ thống liên lạc nào khác có thể sánh ngang với Starlink hoặc chống lại các cuộc tấn công từ tin tặc Nga. Cảm thấy không được đánh giá cao, Musk cho rằng SpaceX không còn sẵn sàng gánh một phần gánh nặng tài chính nữa.
Shotwell, chủ tịch SpaceX, cũng cảm thấy mạnh mẽ rằng công ty nên ngừng trợ cấp cho hoạt động quân sự của Ukraine. Cung cấp trợ giúp nhân đạo là được, nhưng các công ty tư nhân không nên tài trợ cho cuộc chiến của nước ngoài. Việc đó nên để chính phủ lo, đó là lý do tại sao Mỹ có chương trình bán quân sự cho nước ngoài nhằm tạo ra một lớp bảo vệ giữa các công ty tư nhân và chính phủ nước ngoài. Các công ty khác, bao gồm cả các nhà thầu quốc phòng lớn và có lợi nhuận, đang tính phí hàng tỷ đồng để cung cấp vũ khí cho Ukraine, nên có vẻ không công bằng khi Starlink, vốn chưa có lãi, lại phải làm điều đó miễn phí.
Cô nói: “Ban đầu, chúng tôi cung cấp dịch vụ miễn phí cho người Ukraine vì mục đích nhân đạo và quốc phòng, chẳng hạn như duy trì bệnh viện và hệ thống ngân hàng của họ”. “Nhưng sau đó họ bắt đầu đặt chúng lên những chiếc máy bay không người lái đang cố gắng làm nổ tung các tàu Nga. Tôi rất vui khi được quyên góp dịch vụ cho xe cứu thương, bệnh viện và các bà mẹ. Đó là điều các công ty và mọi người nên làm. Nhưng thật sai lầm khi trả tiền cho các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái quân sự.”
Shotwell bắt đầu đàm phán hợp đồng với Lầu Năm Góc. SpaceX sẽ tiếp tục cung cấp thêm sáu tháng dịch vụ miễn phí cho các nhà ga đang được sử dụng cho mục đích nhân đạo, nhưng sẽ không cung cấp dịch vụ miễn phí cho những nhà ga được quân đội sử dụng nữa; Lầu Năm Góc phải trả tiền cho việc đó. Một thỏa thuận đã được ký kết rằng Lầu Năm Góc sẽ trả cho SpaceX 145 triệu USD để sử dụng dịch vụ này.
Nhưng sau đó câu chuyện bị rò rỉ, gây ra phản ứng dữ dội đối với Musk trên báo chí. Ông quyết định rút lại yêu cầu tài trợ. SpaceX sẽ cung cấp dịch vụ miễn phí vô thời hạn cho các thiết bị đầu cuối đã có mặt ở Ukraine. “Chết tiệt với nó,” anh ấy đã tweet. “Mặc dù Starlink vẫn thua lỗ và các công ty khác đang nhận được hàng tỷ đô la từ người nộp thuế, chúng tôi sẽ tiếp tục tài trợ miễn phí cho chính phủ Ukraine.”
Shotwell nghĩ điều đó thật nực cười. “Theo đúng nghĩa đen, Lầu Năm Góc đã có sẵn một tấm séc trị giá 145 triệu USD để trao cho tôi. Sau đó, Elon không chịu nổi những điều nhảm nhí trên Twitter và những kẻ thù ghét ở Lầu Năm Góc đã tiết lộ câu chuyện.”
Fedorov đã cố gắng giải quyết ổn thỏa mọi việc bằng cách gửi cho Musk những tin nhắn văn bản được mã hóa để cảm ơn Musk. “Không phải ai cũng hiểu được sự đóng góp của bạn cho Ukraine. Tôi tin chắc rằng nếu không có Starlinks, chúng tôi sẽ không thể hoạt động thành công. Cảm ơn lần nữa.”
Fedorov cho biết ông hiểu quan điểm của Musk về việc không cho phép sử dụng dịch vụ Starlink cho các cuộc tấn công ở Crimea. Nhưng ông đã thúc giục Musk cho phép Ukraine sử dụng dịch vụ này để chiến đấu ở các khu vực phía nam và phía đông do Nga kiểm soát. Điều đó dẫn đến một cuộc trao đổi mã hóa bí mật hết sức thẳng thắn:
* Fedorov: Việc loại trừ những lãnh thổ này là hoàn toàn không công bằng. Tôi đến từ làng Vasylivka ở vùng Zaporizhzhia, bố mẹ và bạn bè tôi sống ở đó. Bây giờ ngôi làng này đã bị quân đội Nga chiếm đóng, hoàn toàn vô luật pháp và phẫn nộ - người dân đang nóng lòng chờ đợi sự giải phóng. . . . Vào cuối tháng 9, chúng tôi nhận thấy Starlink không hoạt động ở các ngôi làng được giải phóng, điều này khiến không thể khôi phục cơ sở hạ tầng quan trọng của những vùng lãnh thổ này. Đối với chúng tôi đó là vấn đề sống chết.
* Musk: Một khi Nga được huy động toàn lực, họ sẽ phá hủy toàn bộ cơ sở hạ tầng trên khắp Ukraine và đẩy xa các vùng lãnh thổ hiện tại. NATO sẽ phải can thiệp để ngăn chặn toàn bộ Ukraine rơi vào tay Nga. Khi đó nguy cơ xảy ra Thế chiến thứ 3 là rất cao.
* Fedorov: Huy động ở Nga có thể dẫn tới việc lật đổ Putin. Đây không phải là cuộc chiến của người dân Nga và họ không muốn tới Ukraine.
* Musk: Nga sẽ không dừng lại, không làm gì để giữ Crimea Điều này gây ra rủi ro thảm khốc cho thế giới. . . . Hãy tìm kiếm hòa bình khi bạn đang ở thế thượng phong.... Hãy thảo luận về điều này. [Musk gửi kèm số điện thoại di động riêng mới của ông.] Tôi sẽ ủng hộ bất kỳ con đường hòa bình thực dụng nào nhằm phục vụ lợi ích lớn hơn cho toàn nhân loại.
* Fedorov: Tôi hiểu. Chúng tôi nhìn qua con mắt của người Ukraine và bạn từ vị trí của một người muốn cứu nhân loại. Và không chỉ muốn, mà còn làm nhiều hơn bất cứ ai khác cho việc này.
Sau cuộc trao đổi với Fedorov, Musk cảm thấy thất vọng. “Thế quái nào tôi lại đã tham gia vào cuộc chiến này?” anh ấy hỏi tôi trong một cuộc trò chuyện qua điện thoại vào đêm khuya. “Starlink không có ý định tham gia vào các cuộc chiến tranh. Nó là để cho mọi người có thể xem Netflix, thư giãn và trực tuyến tại chỗ và làm những điều tốt đẹp trong hòa bình chứ không phải các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái.”
Cuối cùng, với sự giúp đỡ của Shotwell, SpaceX đã thỏa thuận với nhiều cơ quan chính phủ khác nhau để trả tiền cho việc gia tăng dịch vụ Starlink ở Ukraine, trong khi quân đội và CIA đưa ra các điều khoản dịch vụ. Hơn 100.000 chảo vệ tinh mới đã được gửi đến Ukraine vào đầu năm 2023. Ngoài ra, Starlink còn ra mắt một dịch vụ đồng hành có tên Starshield, được thiết kế đặc biệt cho mục đích quân sự. SpaceX đã cấp phép các vệ tinh và dịch vụ Starshield cho quân đội Mỹ và các cơ quan khác, cho phép chính phủ xác định cách chúng có thể và nên được sử dụng ở Ukraine và các nơi khác.
Cù Tuấn biên dịch phóng sự của Washington Post.
_____________
Đỗ Hứng gởi
