Vì sao nói đạo Phật đi ngược dòng Đời
Đạo Phật thường được ví như “đi ngược dòng đời” vì giáo lý của Đức Phật dạy con người từ bỏ những ham muốn thế gian, hướng đến sự giải thoát khỏi vòng luân hồi. Trong khi thế gian chạy theo dục lạc, danh lợi, quyền lực, thì Đạo Phật lại hướng con người đến buông xả, tri túc và giác ngộ.
 “Ngược dòng” nghĩa là gì?
Trong Kinh Tăng Chi Bộ (Aṅguttara Nikāya) và Kinh Pháp Cú (Dhammapada), Đức Phật nhiều lần dạy rằng “ngược dòng” (paṭisota) là con đường của người tu tập đi ngược lại với tham ái và vô minh.
“Này các tỳ kheo, dòng nước chảy xuôi theo khuynh hướng của tham ái. Nhưng bậc Thánh nhân lại đi ngược dòng này, từ bỏ ái dục, tham luyến và vô minh.” - Kinh Tăng Chi Bộ (AN 4.5 - Dutiyapapañcakhaya Sutta):
Ở đây, dòng nước chảy xuôi là dòng đời, là những gì con người theo đuổi một cách bản năng.
Còn “đi ngược dòng” chính là từ bỏ những khuynh hướng tham ái ấy để đạt đến giải thoát.
Ngược dòng với Tham - Sân - Si
Con người trong đời thường bị chi phối bởi tham lam (lobha), sân hận (dosa), si mê (moha). Nhưng Phật dạy con người phải từ bỏ những ô nhiễm này, tức là đi ngược dòng.
Người đời bị tham dục chi phối, như cá bị mắc lưới. Nhưng bậc trí biết xả bỏ dục lạc, đi con đường của giải thoát.” - Kinh Pháp Cú (Dhammapada 335):
“Hãy cắt đứt tham ái, từ bỏ sân hận, chấm dứt si mê, bậc trí sẽ vượt qua biển sinh tử.” - Kinh Tương Ưng Bộ (SN 1.38 - Chetvā Sutta):
Như vậy, trong khi đời người chạy theo tài sản, sắc dục, quyền lực, thì người tu hành lại từ bỏ tất cả để sống đời giản dị, thiểu dục tri túc.
Ngược dòng với hạnh phúc thế gian
Người đời cho rằng hạnh phúc là có nhiều tiền bạc, danh vọng, và dục lạc, nhưng Phật dạy rằng hạnh phúc thực sự là buông bỏ, không ràng buộc.
“Hãy từ bỏ một ít để giữ được nhiều. Hãy từ bỏ dục lạc để đạt được Niết-bàn.” - Kinh Pháp Cú (Dhammapada 290)
“Này Magandiya, nếu một người mù từ khi sinh ra, chưa từng thấy ánh sáng, nếu ta nói về màu sắc, về bầu trời xanh, về bình minh, thì người ấy có tin không? Cũng vậy, những ai đắm chìm trong dục lạc, họ không thể hiểu được hạnh phúc của sự buông bỏ.” - Kinh Trung Bộ (MN 75 - Magandiya Sutta)
Bởi vậy, người đời chạy theo hưởng thụ, còn bậc trí tuệ thì xả ly để đạt đến tĩnh lặng và giải thoát.
Ngược dòng với cái tôi và bản ngã
Con người thường chấp vào cái tôi (atta), danh tính, quyền lực, nhưng Phật dạy rằng không có cái tôi thực sự.
“Sắc là vô ngã, thọ là vô ngã, tưởng là vô ngã, hành là vô ngã, thức là vô ngã. Khi hiểu rõ điều này, bậc trí nhàm chán, ly tham và giải thoát.” - Kinh Vô Ngã Tướng (Anattalakkhaṇa Sutta - SN 22.59)
Vì không nhận ra điều này, con người chấp vào bản thân, kiêu mạn, tự hào, trong khi bậc giác ngộ lại khiêm tốn, vô ngã.
Ngược dòng với sinh tử luân hồi
Con người sống trong vòng sinh tử, đau khổ vì sinh, già, bệnh, chết. Nhưng Phật dạy rằng, nếu tu tập đúng cách, ta có thể chấm dứt vòng luân hồi.
“Này các tỳ kheo, đây là Khổ. Đây là nguyên nhân của Khổ. Đây là sự diệt Khổ. Đây là con đường dẫn đến sự diệt Khổ.” - Kinh Tương Ưng Bộ (SN 56.11 - Dhammacakkappavattana Sutta)
Đạo Phật dạy con người đi theo Tứ Diệu Đế và Bát Chánh Đạo để thoát khỏi vòng sinh tử, không còn bị ràng buộc vào thế gian này.
Khi nói đến “đi ngược dòng đời”, ta không chỉ nói đến việc từ bỏ một lối sống thông thường để chọn một lối sống khác. Đây không đơn thuần là việc một người xuất gia rời bỏ gia đình, hay một cư sĩ chọn đời sống thanh bần. “Đi ngược dòng đời” chính là đi ngược lại với bản năng vô minh, đi ngược lại với những gì con người thường tin là đúng, đi ngược lại với dòng chảy sinh tử để đạt đến chân lý tối hậu.
Con người bị chi phối bởi tham, sân, si. Cả đời họ chạy theo tiền tài, sắc đẹp, danh vọng, quyền lực, và những dục lạc thế gian. Họ tin rằng những điều này sẽ mang lại hạnh phúc, nhưng thực tế, càng có nhiều, càng lo lắng, càng sợ hãi, càng khổ đau.
“Khi người có nhiều dục vọng, thì cũng có nhiều sợ hãi. Không có dục vọng, thì không có sợ hãi.” - Kinh Pháp Cú (Dhammapada 209)
Trong khi con người tìm kiếm sự ổn định và sở hữu, Phật dạy rằng tất cả đều vô thường, không có gì thực sự thuộc về ta.
“Này các tỳ kheo, sắc (thân thể) không phải là ta, cảm thọ không phải là ta, tưởng không phải là ta, hành không phải là ta, thức không phải là ta. Nếu chúng là ta, chúng sẽ không biến đổi và không mang lại khổ đau. Nhưng vì chúng vô thường, biến đổi, và mang lại khổ đau, nên chúng không phải là ta.” - Kinh Tương Ưng Bộ (SN 22.59 - Anattalakkhaṇa Sutta):
Khi chấp vào những thứ không thực sự thuộc về mình, ta đau khổ. Đi ngược dòng đời tức là buông bỏ những chấp trước này để tìm về sự an lạc chân thật.
Đi ngược dòng đời không phải là chống lại thế gian
Nhiều người hiểu lầm rằng “đi ngược dòng” là chống lại xã hội, phủ nhận cuộc sống đời thường. Nhưng Phật không dạy chúng ta phá bỏ thế gian, mà dạy chúng ta không bị thế gian trói buộc.
Người cư sĩ vẫn có thể sống trong đời, nhưng không để danh lợi ràng buộc, không để tham ái chi phối, không để sân hận đốt cháy tâm can.
“Này gia chủ, không phải ai sống đời xuất gia cũng đạt đạo, và không phải ai sống tại gia cũng không thể đạt đạo. Điều quan trọng là có tu tập đúng đắn hay không.” - Kinh Trung Bộ (MN 107 - Ganaka Moggallāna Sutta)
Đi ngược dòng đời không có nghĩa là rời bỏ xã hội, mà là rời bỏ sự vô minh trong chính tâm mình.
Từ bỏ không có nghĩa là mất đi, mà là đạt được hạnh phúc chân thật
Người thế gian nghĩ rằng buông bỏ là mất mát, nhưng sự thật là buông bỏ để đạt được tự do và bình an.
“Hãy từ bỏ một ít để giữ được nhiều. Hãy từ bỏ dục lạc để đạt được Niết-bàn.” - Kinh Pháp Cú (Dhammapada 290)
Một người trút bỏ gánh nặng trên vai sẽ thấy nhẹ nhàng hơn. Một người rời bỏ tham ái sẽ không còn đau khổ. Một người không còn chấp ngã sẽ không còn bị phiền não chi phối.
Khi còn bám víu, ta đau khổ. Khi xả ly, ta tự do.
Ngược dòng đời là đi đến bến bờ giải thoát
Dòng sông của thế gian chảy xiết, cuốn con người vào vòng xoáy sinh – già – bệnh – chết, khiến họ chìm trong luân hồi không lối thoát.
Phật và các bậc Arahant đã đi ngược dòng này. Các Ngài đã từ bỏ mọi trói buộc, vượt qua tham ái, chiến thắng ngã mạn, và đạt đến Niết-bàn – nơi không còn sinh tử.
“Này các tỳ kheo, nếu một người bị kẹt trong biển lửa, có ai khuyên họ nên đi ra hay không? Cũng vậy, thế gian này là biển lửa của tham, sân, si. Người trí phải tìm cách thoát khỏi.” - Kinh Trung Bộ (MN 26 - Ariyapariyesanā Sutta)
Đi ngược dòng không phải là chống lại dòng nước, mà là tìm đường ra khỏi biển lửa sinh tử.
Con đường thực hành: Làm sao để đi ngược dòng?
 Thực hành “buông bỏ”
Không chấp trước vào vật chất – Biết đủ, không bị tài sản chi phối.
Không chấp vào danh vọng, địa vị – Làm việc vì lợi ích chúng sinh, không vì bản thân.
Không chấp vào thân xác – Nhận ra thân này vô thường, không chạy theo dục lạc.
Thực hành “trí tuệ”
Quán vô thường – Nhận ra mọi thứ luôn thay đổi, không có gì là mãi mãi.
Quán vô ngã – Không có cái “tôi” cố định, không bám chấp vào bản thân.
Quán khổ – Nhận ra rằng mọi tham ái đều dẫn đến khổ đau.
Thực hành “Bát Chánh Đạo”
Chánh kiến – Nhìn thấy chân lý, không bị vô minh che lấp.
Chánh tư duy – Suy nghĩ không bị tham sân si chi phối.
Chánh ngữ – Nói lời chân thật, từ bi, không ác khẩu.
Chánh nghiệp – Hành động thiện lành, không làm tổn hại ai.
Chánh mạng – Kiếm sống chân chánh, không tà mạng.
Chánh tinh tấn – Luôn nỗ lực tu tập, không lười biếng.
Chánh niệm – Luôn tỉnh giác, không để tâm dao động.
Chánh định – Tập trung tâm ý, đạt đến an lạc và trí tuệ.
Chỉ những ai có dũng khí mới dám đi ngược dòng. Sống theo dòng đời thì dễ, vì ta chỉ việc thuận theo bản năng.
Nhưng đi ngược dòng đời đòi hỏi sự tỉnh giác, nghị lực, và trí tuệ.
Không phải ai cũng đủ can đảm để bước lên con đường này, vì nó đòi hỏi ta phải từ bỏ những gì quen thuộc và đối diện với chính mình. Nhưng một khi đã bước đi, ta sẽ không còn bị cuốn trôi trong vòng xoáy sinh tử, mà sẽ tìm thấy sự tự do tuyệt đối của Niết-bàn.
Nguyện cho tất cả chúng ta đủ trí tuệ và dũng khí để bước đi trên con đường này, để không bị trôi dạt trong dòng đời vô tận.
Thiền sư Ottamathara
_____________________
Hoang Nguyen gởi
|
|