Gần một thế kỷ sau vụ thảm sát chủng tộc ở Tulsa, cuộc tìm kiếm người chết vẫn tiếp tục.

Các đám đông đã hành hình bằng cách treo cổ, bắn hoặc thiêu sống người Mỹ gốc châu Phi hồi đầu thế kỷ 20 đôi khi đã thay đổi các phương tiện tàn sát bằng cách trói nạn nhân lên xe ô tô và kéo lê họ cho đến chết. Những kẻ giết người đó đã tái hiện nghi thức man rợ này ở Tulsa, Oklahoma vào ngày 1/6/1921, thực hiện một trong những tội ác tàn bạo của vụ thảm sát Sắc tộc ở Tulsa, vụ hỗn chiến đẫm máu trong đó các dân quân tự vệ người da trắng đã giết người theo ý thích, trong khi cướp bóc và đốt cháy một trong những cộng đồng da đen giàu có nhất ở Hoa Kỳ.

Người đàn ông da đen già nua bất lực bị xé xác khi còn sống, khi bị kéo lê đằng sau một chiếc xe ô tô chạy nhanh, nổi tiếng tại phố của người da trắng ở Tulsa, nơi ông tự kiếm sống bằng cách bán bút chì và hát để kiếm tiền. Ông bị mù, cả hai chân bị cụt và mang găng tay để bảo vệ đôi tay của mình khỏi nền bê tông vỉa hè, khi ông chạy trốn trên xe lăn bằng gỗ.

Trong số những người da trắng ngoài cuộc đã chứng kiến ​​sự kết thúc mạng sống của người bán bút chì một cách rùng rợn, là một thiếu niên tên E.W. Maxey, từng là Phó cảnh sát trưởng của Hạt Tulsa vào thời điểm anh kể lại cuộc tàn sát với nhà sử học địa phương Ruth Sigler Avery 50 năm sau. Viên Phó cảnh sát trưởng Maxey thừa nhận đã biết những tên côn đồ trói “người đàn ông da màu tốt bụng” vào một chiếc xe mui trần và phóng đi dọc theo phố Main Street. Mô tả cảnh đó cho bà Avery vào năm 1971, ông nhớ lại rằng nạn nhân “đang la hét. Đầu ông ta bị đập, bật lên trên đường rầy bằng thép và gạch” xếp trên đường.

Cách đó không xa, tại quận Greenwood giàu có, các “dân quân tự vệ” người da trắng đã đốt cháy một cách có hệ thống một khu vực gần 40 khối vuông. Trong chớp mắt, có hơn 1.000 ngôi nhà, hơn chục nhà thờ, năm khách sạn, 31 nhà hàng, bốn nhà thuốc tây, tám văn phòng bác sĩ, cũng như một thư viện công cộng và một bệnh viện đã bị đốt cháy. Có tới 9.000 người da đen ở  Tulsa bị mất nhà cửa. Hình ảnh thời kỳ đó mô tả, những người sống sót bị sốc, bị chĩa súng vào người, đưa đi đến các trại tập trung tạm thời.

Ngay từ ngày đầu tiên, nhiều người Tulsa tin rằng, các nhà chức trách đã tìm cách trấn áp sự kinh hoàng thật sự của sự kiện này bằng cách đưa con số người chết ở mức vài chục người. Những người khác ước tính rằng, có thể có tới 300 người đã chết. Số người thiệt mạng dường như vẫn còn là một bí ẩn.

Những câu chuyện nổi lên với những thi thể được xếp chồng lên nhau trên các góc phố, đã được chở ra khỏi thị trấn trên những chiếc xe tải thuộc sở hữu của thành phố, bị đốt cháy trong lò đốt rác hoặc đổ xuống sông. Trong cuốn sách năm 2019 của mình, “Tulsa 1921: Báo cáo về một vụ thảm sát”, nhà báo Randy Krehbiel đã khai quật một huyền thoại rùng rợn, mô tả số lượng lớn các xác chết đã được lấp đất để sử dụng làm phân bón.

Các câu hỏi đã gây khó khăn cho giấc ngủ của Tulsa gần 100 năm qua, dường như gần với giải pháp hơn, năm ngoái khi các nhà khảo cổ xác định hai vị trí có thể có mộ tập thể, một trong số đó tại một nghĩa trang thuộc sở hữu thành phố. Lịch sử dường như đang chế nhạo người dân Tulsa khi đại dịch virus corona khởi đầu hồi tháng 3, đã buộc thành phố phải hoãn một cuộc khai quật thử nghiệm tại nghĩa trang.

Khi Tulsa tiếp tục tìm kiếm những cái chết của nó, các nhà khảo cổ học nên nhớ đến hình ảnh của nạn nhân vô danh bị kéo lê: Một ông già có hai chân bị cụt – chân này dài hơn chân kia – và một hộp sọ bị đập vào đường ray xe điện, theo lời kể của Phó cảnh sát trưởng Maxey.

Đuổi ‘bọn da đen ra khỏi Tulsa’

Greenwood có khu kinh doanh được gọi là Phố Wall Đen, là nơi giàu có của người Mỹ gốc Phi ở phía Tây Nam, với hai tờ báo, hai rạp chiếu phim và một dải thương mại có một số doanh nghiệp thuộc sở hữu của những người da đen tốt nhất trên đất nước này. Giới thượng lưu kinh doanh ở Tulsa là người da trắng, bực bội trong việc cạnh tranh hơn hết vì khuôn mặt của cuộc cạnh tranh đó là người da đen. Ngoài ra, thành phố của người da trắng xem cộng đồng người da đen nhộn nhịp là một trở ngại cho việc mở rộng Tulsa.

Báo chí của những người da trắng tạo tiền đề cho sự hủy diệt Greenwood, bằng cách chế giễu cộng đồng với tên gọi “Niggertown” (khu phố da đen tồi tàn), và mô tả các câu lạc bộ nhạc jazz của nó như một nguồn sống, vô đạo đức và ám chỉ sự pha trộn chủng tộc. Như thường lệ, vào đầu thế kỷ 20, một cáo buộc sai trái về tội hiếp dâm đã mở cánh cửa cho những người da trắng ở Tulsa có hành động ác cảm.

Một người đàn ông da đen bị buộc tội gạ gẫm một phụ nữ da trắng trong thang máy ở trung tâm thành phố giữa ban ngày và đã bị bắt giữ, đúng như dự đoán, một đám đông được triệu tập tại tòa án đã làm hỏng sự giải trí bằng cách hành quyết công khai trong một buổi tối. Những người Tulsan da đen xuất hiện tại hiện trường để ngăn chặn vụ hành quyết, đã bắn nhau với đám đông. Do đám đông có đông người và nhiều súng hơn, nên những người da đen rút lui về Greenwood để tự vệ, chống lại cuộc tấn công dữ dội sắp tới.

Thành phố bảo đảm tình trạng hỗn loạn bằng cách làm suy yếu các thành viên của đám đông muốn hành quyết – một quyết định thảm khốc, do Oklahoma là một trung tâm hoạt động của băng đảng Ku Klux Klan – và hướng dẫn họ “lấy súng, sẵn sàng và cố lấy mạng người da đen”. Những người đàn ông da trắng xông vào Greenwood cũng có thể được kêu gọi đốt cháy khu vực này. Những người bảo vệ Greenwood đã chiến đấu dũng cảm nhưng nhanh chóng bị áp đảo.

Một báo cáo năm 2001 về sự hủy diệt được ủy quyền bởi Cơ quan lập pháp bang Oklahoma, gồm một bức ảnh đốt cháy Greenwood. Câu nói với chú thích sai chính tả, có nội dung: “ĐUỔI BỌN DA ĐEN RA KHỎI TULSA”.

Viết trong cùng một báo cáo, nhà sử học Danney Goble đã ví cuộc tấn công với những cuộc tàn sát mà Đế quốc Nga đã tấn công vào các cộng đồng Do Thái hồi cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Trong cả hai trường hợp, các nhà chức trách hy vọng đánh đuổi những nhóm thiểu số thấp cổ bé họng, bằng cách cho phép những kẻ bố ráp giết người và cướp bóc theo ý muốn. Ông Goble lập luận rằng, vụ thảm sát Tulsa được nhìn thấy rõ nhất trong bối cảnh có ít nhất 10 cuộc tàn sát ít được biết đến, ở các thị trấn khác của Oklahoma, đã làm đẫm máu người Mỹ gốc Phi trong năm 1921.

Hai nhà sử học khác, John Hope Franklin và Scott Ellsworth, đã mô tả phạm vi rộng lớn của sự hủy diệt:

“Thực tế chỉ sau một đêm, toàn bộ khu vực nơi các gia đình đã nuôi dạy con cái, viếng thăm hàng xóm và phơi quần áo, đã bất ngờ bị biến thành tro bụi. Và khi các ngôi nhà bị đốt cháy, cả đồ đạc bên trong cũng vậy, bao gồm đồ nội thất và các quyển Kinh thánh gia đình, những con búp bê và mền gối, giường cũi và album ảnh”.

Trong một hệ thống tư pháp ít phân biệt chủng tộc, những người Tulsa da đen có thể đã kiện thành phố vì đã khuyến khích sự hủy diệt khu vực Greenwood. Nhưng như học giả pháp lý Alfred Brophy nói trong một phiên điều trần Quốc hội năm 2007, các bồi thẩm đoàn toàn người da trắng trong hệ thống tòa án có từ thập niên 1920, bị băng đảng Ku Klux Klan xâm nhập, đã chặn mọi khả năng đòi công lý cho người Mỹ gốc Phi.

Từ ‘bạo động’ đến ‘cuộc thảm sát’

Đáng chú ý là Olivia Hooker mới 6 tuổi vào cái ngày mà việc kinh doanh của gia đình cô là tiệm may Elliot & Hooker bị đốt thành tro. Hooker lớn lên, trở thành người phụ nữ da đen đầu tiên gia nhập lực lượng Tuần duyên Hoa Kỳ, và sau đó bà cùng với những người sống sót khác ở Greenwood tham gia một vụ kiện liên bang đòi thành phố và tiểu bang bồi thường, nhưng không thành công.

Tiến sĩ Hooker sau trở thành một nhà tâm lý học, đã đưa ra một bức chân dung đau khổ về vụ thảm sát khi bà ra điều trần trước Quốc hội năm 2007. Bà nói, những kẻ xâm phạm Greenwood đã tàn phá khu phố của bà bằng súng máy. Mẹ bà chỉ vào nguồn phát ra tiếng súng và nói: “Cái thứ đó ở trên bục có cờ Mỹ, trên đầu nó là súng máy. Và đó là những viên đạn bắn vào nhà. Và điều đó có nghĩa là đất nước của con đang bắn vào con”.

Trong khi chạy trốn khỏi đám đông, mẹ của Tiến sĩ Hooker đã dừng lại để giảng giải cho các bậc cha mẹ người da trắng, những người đã đưa con cái họ đến chứng kiến ​​vụ hỗn chiến. Được đào tạo trong nhà nguyện tại Học viện Tuskegee, bà đã tuyên bố rằng, chiến tích này “sẽ được những đứa trẻ đến thăm cho đến thế hệ thứ ba và thứ tư” – lúc đó bà được yêu cầu dừng lại, vì những đứa trẻ da trắng đã phát hoảng. Những kẻ đột kích đã lấy hết những thứ trong nhà bà Hooker như đồ bằng lông thú, trang sức, bạc – và mang rìu đến để phá hủy những đồ đạc chắc chắn, không dễ dàng mang đi.

Tiến sĩ Hooker qua đời năm 2018, thọ 103 tuổi. Ngay sau đó, ủy ban được thành lập để điều phối các hoạt động trăm năm về những điều ngày càng được gọi là một vụ thảm sát – trái với một cuộc bạo loạn – đã được đổi tên. Ủy ban Bạo loạn Chủng tộc Trăm năm 1921, đã trở thành Ủy ban Thảm sát Chủng tộc Trăm năm 1921.

Sự thay đổi này phản ánh sự phẫn nộ kéo dài về thực tế là các công ty bảo hiểm đã nắm được “điều khoản loại trừ bạo loạn” để từ chối yêu cầu bồi thường của chủ sở hữu tài sản ở Greenwood. Từ ngữ cũng cho thấy một sự nhận thức rằng, cuộc tấn công là một nỗ lực cố ý để khủng bố và buộc những người da đen rời khỏi thành phố.

Các thi thể ‘xếp chồng lên nhau như gỗ chồng thành từng khối’

Một số người đàn ông da trắng tàn phá Greenwood có thể đã tự thuyết phục chính họ rằng, những người đàn ông da đen có vũ trang đối đầu với đám đông tại tòa án là một phần của âm mưu chiếm lấy thành phố của người da trắng. Không có sự giả vờ nào đối với những kẻ giết người, đã trói người bán bút chì bất lực vào một chiếc xe ô tô và kéo ông ta cho tới chết, dọc theo phố Main Street. Sự kiện này là một lễ hội mua vui trước cái chết, được dàn dựng để họ giải trí.

Sự tàn bạo này đã được ghi ra bằng một câu trong một bài báo lớn hơn về vụ tàn sát: Một người da đen bị kéo lê đằng sau một chiếc xe ô tô, với một sợi dây quấn quanh cổ ông ta, đi qua khu thương mại. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, vụ việc đã trở thành một bản tốc ký đẫm máu cho sự căm ghét bóng tối bao trùm toàn bộ vụ thảm sát này, nói chung.

Hãy xem loạt phim trên HBO được đánh giá cao “Người canh gác”. Trong khi tạo ra một thế hệ người xem mới quen thuộc với tập phim đẫm máu này, các nhà văn đã sử dụng phiên bản kéo lê của họ như một phép ẩn dụ cho bạo lực từ những người thượng tôn sắc tộc da trắng, không chỉ ở Tulsa, mà trên cả nước.

Năm 1921, giới trí thức người da trắng đã làm hết sức mình để bảo vệ thành phố khỏi sự công khai tin tức tiêu cực, bằng cách hạn chế đưa tin. Chẳng hạn như, chẳng bao lâu sau vụ hỗn chiến, cảnh sát trưởng Tulsa đã cấm chụp ảnh ở khu vực bị tàn phá nếu không được cảnh sát cho phép – như “một sự đề phòng chống lại dòng người da đen và các nhà phê bình khác tìm cách tuyên truyền cho các tổ chức của họ”.

Mô tả về sự kéo lê mà Phó cảnh sát trưởng Maxey đã chia sẻ với bà Avery 50 năm sau khi thực tế mở ra một cửa sổ về việc làm thế nào để công chúng im lặng đã đạt được.

Viên cảnh sát khinh miệt thủ lĩnh của những kẻ giết người – là người đã chết vào thời điểm ông trả lời phỏng vấn năm 1971 – và dường như ông có tình cảm thật sự với người bán bút chì. Tuy nhiên, ông từ chối nêu tên thủ phạm chính vì ông ta “có người dân” ở Tulsa. Suy nghĩ này nhân lên bởi hàng ngàn người đàn ông, những người đã tham gia vào bạo lực hoặc biết ai đó đã tham gia, và bạn sẽ hiểu ngay được câu chuyện này đã bị đẩy đến bên lề nhận thức của công chúng như thế nào.

Giống như nhiều người Tulsa khác, Phó cảnh sát trưởng Maxey nghi ngờ thành phố này đã đưa ra số lượng người chết thấp đáng ngờ. Trong cuộc phỏng vấn của Avery, ông nói về việc nhìn thấy năm hoặc sáu chiếc xe tải chở xác người da đen đi tới phố Main Street, tới một điểm đến không xác định. “Tôi thấy họ chở hết xe tải này tới xe tải khác, các xác chết của những người da màu trong đó, xác xếp chồng lên nhau như các khối gỗ”, ông nói.

Khi được hỏi người chết có thể đã được chở đi đâu, ông trả lời, “ngay cả tôi cũng không biết điều đó, nhưng họ đưa những người đó ra một nơi nào đó, tôi đoán vậy, và đặt họ vào những cái hào/ mương hoặc một chỗ nào đó”.

Khi Tulsa dẹp sạch những xác chết ở thành phố, một trăm năm của một trong những tập phim tàn khốc nhất về chủ nghĩa khủng bố chủng tộc trong lịch sử đất nước này sắp đến. Khi các nhà khảo cổ học tiếp tục công việc của họ, những người Tulsa hiện đại cũng có thể tìm hiểu thêm về tập phim đẫm máu đã ám ảnh những giấc mơ thành phố trong gần một thế kỷ.

New York Times
 
Tác giả: Brent Staples

Dịch giả: Trúc Lam

19-6-2020


usaelection gởi